Nguồn cội của yêu thương

(Đọc Nhánh cỏ dưới gót chân Dăm San – Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc năm 2015)

Tác phẩm “Nhánh cỏ dưới gót chân Dăm San” là sự trình làng của bốn bạn trẻ người Êđê chừng tuổi đôi mươi. Điều dễ nhận ra trong tác phẩm là sự cảm thụ tinh tế của các tác giả bởi tình yêu văn hóa dân tộc, có kiến giải hợp lý trong việc bảo tồn và phát huy.

H’Xíu Hmok góp vào bốn truyện ngắn và hai bài thơ song ngữ. Truyện mở đầu là “Bộ đồ mới của A Duôn Đing”, kết cấu và tình tiết đơn giản nhưng lay động tình người. Cô cháu gái tên là H’Linh rất yêu bà, quấn quýt với bà và công việc của bà, mặc váy áo do bà dệt, đắp thổ cẩm của bà... H’Linh cũng có lúc tưởng không thắng nổi mình khi thấy đồ người Kinh kiểu nào cũng dễ hợp với mọi người. Khi Hội Phụ nữ huyện mở lớp dạy dệt thổ cẩm, sau ba tháng theo học, H’Linh đã thành thạo với thành quả đầu tiên là bộ M’iêng ao dành cho bà.

Tác giả kết thúc truyện ấm áp tình người: “H’Linh bước đến bên bà với nụ cười rạng rỡ. Tiếng củi cháy lách tách làm bùng lên ngọn lửa tỏa sáng cả ngôi nhà”. “Người đợi bên hiên nhà dài” là truyện cảm động. Mở đầu truyện là đám tang của amí H’My. Cha của H’My là người Kinh, bị thanh niên đánh bầm dập nên không dám quay lại buôn để mua trâu bò như trước. H’My sinh ra không có cha, sống với bà và mẹ; lớn lên khao khát ra phố tìm cha nhưng không gặp. Kết thúc truyện là khi amí H’My sắp từ giã cõi đời, được gặp người xưa qua ảo giác: “Rồi bất chợt, ánh sáng từ đâu thắp lên một vùng trời, ánh sáng ấy soi rõ bóng người con trai đang tiến lại, khuôn mặt tươi cười, đôi mắt cũng tươi cười nhìn amí”. Sự chờ đợi cả đời vẫn chỉ là ảo ảnh, đọc càng thương, càng buồn...

Tác giả H’Siêu Byă góp vào cuốn sách với năm truyện ngắn; trong đó có những truyện đậm đặc chất văn hóa dân tộc.

“Sự tích thác Dray K’nao” kể lại mối tình của nàng K’nao với con vua Thủy tề để lại cho mai sau dòng thác đẹp như huyền thoại. Cái hay của truyện là sự việc diễn tiến trong hư ảo, ảnh hưởng của kể khan, của sử thi rất rõ. Đây là vẻ đẹp của nàng K’nao: “Trông đằng trước như có người đã tạc/Nhìn đằng sau như có người uốn.../Chân trắng như hoa your/Cái đầu như con dế ruồi/Đôi môi nhỏ xinh như môi con vẹt”. Còn đây là con vua Thủy tề: “Trông chàng oai phong lẫm liệt như con rắn hổ mang/Ngậm độc trong hang/Như con giun mềm mại dưới đất/Chàng đẹp đến nỗi cá chép, cá mè như muốn cắt cổ người giàu/Lông chân, lông đùi đều đặn mượt mà to bằng chân cỏ tranh”. Trai tài, gái sắc đến với nhau là lẽ đương nhiên nhưng nghịch lý là ở hai thế giới: Trên mặt đất và dưới thủy cung. Sự hy sinh để lại thác Dray K’nao thành thắng cảnh cho huyện M’Đrắk. K’nao trở thành bất tử.

Truyện “Những người mua linh hồn của buôn Dhông Ching” có kết cấu đơn giản nhưng nội dung sâu sắc. Hai đàn ông và một đàn bà là người Êđê pha tiếng người J’rai đến mua linh hồn. Bị lời ngon ngọt dụ dỗ, mê hoặc và cả cần tiền để bắt chồng cho cháu, mua phân bón cho rẫy cà phê nên người bà đã bán chiếc ching có núm đổi lấy hai con voi, năm con trâu từ khi còn trẻ. Người ông, con cháu và cả buôn Dhông Ching tức giận. Người bà ân hận khi xe chở ching đã đi xa: “Chiếc khăn đội đầu xộc xệch. Váy áo rung rung. Bà khụy xuống, mê man như ngửi phải khói cây Kam Ktrao trong rừng”. Cái khéo của truyện là không để người Kinh tìm mua ching mà đây là người Êđê: kẻ mua bán linh hồn ở bất cứ cộng đồng dân tộc nào khi bị đồng tiền mê hoặc.

Tác giả H’Phila Niê trình làng với năm truyện ngắn, đáng chú ý có truyện “Những con ma gỗ”. Y Tlơ và Y Riêu ăn trộm ba bức tượng nhà mồ quý hiếm định bán kiếm tiền – thực sự là đã bán trót lọt. Trong khi các tượng đều bị mối mọt, không chịu được mưa nắng cao nguyên thì ba bức tượng làm bằng gỗ Hrắt vùng Krông Năng vẫn bóng đẹp ngời ngời. Y Tlơ dám ăn cắp tượng nhà mồ của cụ tổ mình. Tượng nhà mồ là thần linh của người đã chết, không ai dám xâm phạm. Ăn cắp là có tội, lại ăn cắp của cụ tổ thì tội càng nặng. H’Phila Niê khéo dựng truyện, sáng tạo ra việc ma gỗ trả thù, có cả hiện thực và hư ảo để người đọc hứng thú. Nhà Y Tlơ bị cháy khi hắn đi chở tượng đem bán. May có bà con trong buôn cứu thoát đứa con mới bảy tuổi trong lưỡi thần lửa. Buôn làng còn dựng lại nhà cho Y Tlơ. Còn Y Kiêu khi bị lộ lên xe máy bỏ chạy thì bị đụng xe của người chở cây Hrăl, gãy chân, nằm bó bột. Câu chuyện ma gỗ trả thù lan truyền, người Kinh mua ba bức tượng lo sợ và mang trả lại. Ông già Aê H’Lít, người giữ hồn làng, người tìm ra thủ phạm nói rất đúng: “Ừm, chúng thuộc về buôn làng của người chết. Chỉ tại mấy người tham tiền nên đã đưa chúng đến nơi không thuộc về chúng”.

Người cuối cùng góp mặt trong tập sách là H’Wêra Niê với sáu bài thơ và một truyện ngắn. Có thể khẳng định: Đây là cây bút thơ nhiều triển vọng. “Bùa ngải” là bài thơ hay trong cấu tứ. Cô gái đang yêu muốn người yêu là duy nhất của mình, đã gửi bùa ngải đủ các màu trong khắc khoải đợi chờ, hy vọng: “Nỗi nhớ bâng khuâng/Ngải hồng/Ngải xanh/ Ngải tím/Ngải trắng/Ngậm ngùi/Biết tìm đâu!”.

 “Nhánh cỏ dưới gót chân Dăm San” – bài thơ lấy tên chung cho tập sách là bài có chiều sâu suy cảm: “Dăm San chạy đuổi một giấc mơ/Mang nữ thần Mặt trời về với gió ngàn/Một nhánh cỏ bầm dập, tơi tả bám chặt dưới gót chân chàng”. Chàng nhận lại kết quả không như mong muốn: “Nữ thần Mặt trời ngoảnh mặt đi/ Trái tim Dăm San tan nát/Nhánh cỏ khóc, dâng mắt buồn cho giấc mơ tan hoang/Dăm San! Sao chàng không hay biết/ Nhánh cỏ còn mãi dưới gót chân”. Mâu thuẫn giữa khát vọng và hiện thực nảy sinh. Dăm San tìm nữ thần Mặt trời để cứu vợ là H’Nhí, H’Bhí nhưng giấc mơ tan nát cùng bùn đen của bà Sun – Y Rít vì chàng quên đi nhánh cỏ dưới gót chân là quê hương, là thảo nguyên gốc gác của mình giữ mình lại. Một bài thơ hay, có chiều sâu.

Bốn tác giả trẻ trong tập sách đều được học hành, trang bị kiến thức khá hoàn hảo để bước vào văn nghiệp. Cả bốn tác giả đều là người Êđê, từng trang văn thơ đều mang đậm dấu ấn văn hóa từ một vùng đất.

Đây là tập sách hay, tin vào lớp trẻ còn tiến xa hơn.

Hữu Chỉnh