Giám sát côn trùng bằng AI: Giải pháp đột phá cho nông nghiệp xanh

Đắk Lắk thí điểm thành công hệ thống giám sát côn trùng thông minh bằng trí tuệ nhân tạo (AI) trên cây lúa và sầu riêng. Đây là bước đi cụ thể, vững chắc để tiến tới nền nông nghiệp xanh, số hóa theo định hướng chiến lược.

Chủ động phòng trừ, giảm thiệt hại năng suất

Kể từ khi được lắp đặt thí điểm vào tháng 12/2024, 4 hệ thống giám sát côn trùng thông minh tại các xã: Phú Hòa 2, Hòa Thịnh, Ea Ly và phường Bình Kiến đã hoạt động ổn định, mang lại kết quả rõ rệt. Hệ thống này có khả năng tự động nhận dạng và thống kê mật độ hơn 20 loài côn trùng khác nhau, bao gồm cả sinh vật gây hại và thiên địch, truyền dữ liệu liên tục về trung tâm điều hành qua phần mềm và ứng dụng di động.

Nông dân Nguyễn Văn Dương (bên phải) cùng cán bộ nông nghiệp kiểm tra tình hình sâu bệnh trong ngày trên điện thoại.

Theo đánh giá của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, công tác theo dõi và dự tính, dự báo đã trở nên chính xác, kịp thời hơn, giúp hạn chế đáng kể ảnh hưởng đến năng suất cây trồng. Cụ thể, trên cây lúa tại thôn Hòa Mỹ (xã Hòa Thịnh), tỷ lệ sâu đục thân gây hại vụ hè thu 2025 còn từ 1 - 5% (đã giảm thấp hơn nhiều so với cùng kỳ năm trước). Tại xã Phú Hòa 2, rầy nâu phát sinh gây hại vụ đông xuân 2025 với mật độ từ 500 - 2.000 con/m2 (thấp hơn so với cùng kỳ năm 2024).

Điều quan trọng hơn, nông dân có thể tự tra cứu thông tin trên điện thoại, giúp họ hiểu rõ quy luật phát sinh của sâu rầy, từ đó áp dụng biện pháp phòng trừ hợp lý, đúng lúc và tiết kiệm chi phí. Ứng dụng công nghệ đã đưa thông tin dự báo đến thẳng tay người nông dân, giúp họ nâng cao nhận thức về quản lý sinh vật gây hại bền vững; đồng thời giảm chi phí 0,8 - 1,2 triệu đồng/ha và giảm ô nhiễm môi trường.

Ông Nguyễn Ngọc Hà, Phó Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp dịch vụ tổng hợp Hòa Kiến 1 (phường Bình Kiến) chia sẻ: “Chỉ cần mở điện thoại là biết trong ngày có bao nhiêu con côn trùng, loại nào xuất hiện trên đồng ruộng do HTX quản lý. Thông tin này hỗ trợ rất nhiều cho việc xử lý dịch bệnh, giúp hạn chế tối đa nguy cơ bùng phát sâu bệnh trên cây lúa, đồng thời giúp HTX đưa ra cơ cấu giống phù hợp cho vụ sau”.

Còn nông dân Nguyễn Văn Dương (thôn Mỹ Hòa, xã Hòa Thịnh) cho biết: “Gia đình tôi có 1.900 m² ruộng lúa gần hệ thống quan sát côn trùng thông minh nên được tham gia vận hành hệ thống. Tôi thấy hệ thống này giúp ích rất lớn cho sản xuất lúa của bà con. Trước đây, nông dân chủ yếu làm theo kinh nghiệm nên khi dịch bệnh xảy ra thường xử lý không kịp, không biết trước để phòng tránh. Nay nhờ hệ thống cảnh báo sớm, bà con biết hướng mua thuốc phòng trừ kịp thời. Đặc biệt, nông dân có thể theo dõi trực tiếp số liệu qua màn hình điện thoại, vừa thuận tiện trao đổi với cán bộ phụ trách, vừa hiểu rõ tình hình sâu bệnh trên ruộng của mình".

Được biết, hệ thống giám sát côn trùng thông minh ở xã Hòa Thịnh có bán kính hoạt động hơn 20 km, bao phủ vùng trồng lúa trọng điểm của địa phương. Các thông số kỹ thuật thu được từ hệ thống giúp ngành chuyên môn cảnh báo sớm và xây dựng phương án xử lý kịp thời, không để dịch bệnh bùng phát trên diện rộng.

Ông Lương Văn Lê, Trưởng Trạm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Sông Hinh, cho biết: “Từ hệ thống này, chúng tôi có thể theo dõi số lượng, chủng loại và quá trình di chuyển của côn trùng theo từng trà lúa. Kết hợp với khảo sát thực tế đồng ruộng, trạm đưa ra dự tính, dự báo chính xác hơn về tình hình sâu bệnh. Từ đó xây dựng kế hoạch và có hướng dẫn cụ thể cho bà con trong công tác phòng trừ…”.

Hướng đến xây dựng bản đồ số về sinh vật gây hại

Thành công bước đầu của mô hình giám sát côn trùng thông minh tại Đắk Lắk không chỉ là kết quả kỹ thuật mà còn là minh chứng cho tư duy quản lý hiện đại, dựa trên dữ liệu và công nghệ số.

Theo Công ty Cổ phần RYNAN Technologies Vietnam, thông qua việc ứng dụng AI kết nối vạn vật (AIoT), điện toán biên (Edge Computing) và dữ liệu lớn (Big Data), hệ thống giám sát côn trùng thông minh là một giải pháp giám sát các loài sinh vật gây hại và thiên địch hoàn toàn tự động. Bằng phương pháp phân tích dữ liệu từ mạng lưới 180 hệ thống được lắp đặt trên cả nước và nước ngoài, kết hợp với công nghệ trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Gen - AI) để xây dựng bản đồ giám sát mật độ và di trú côn trùng theo thời gian thực, cho phép dự báo chính xác xu hướng phát triển, mật độ và hướng di trú của côn trùng ngay cả ở những vùng chưa có thiết bị giám sát. Từ đó, cơ quan quản lý có thể tối ưu hóa kế hoạch sản xuất, nâng cao hiệu quả quản lý dịch hại và thúc đẩy nền nông nghiệp thông minh, bền vững.

Hệ thống giám sát côn trùng thông minh ở xã Hòa Thịnh.

Theo bà Đặng Thị Thủy, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường, đây là hệ thống công nghệ 4.0 trong lĩnh vực bảo vệ thực vật lần đầu tiên được triển khai tại tỉnh Đắk Lắk. Kết quả bước đầu cho thấy tính khả thi, hiệu quả và tiềm năng mở rộng trong công tác giám sát, dự tính, dự báo sinh vật gây hại cây trồng. Tuy nhiên, để đánh giá toàn diện hơn hiệu quả của hệ thống, hoàn thiện cơ sở dữ liệu phục vụ dự báo sâu bệnh chính xác và mở rộng phạm vi giám sát, cần tiếp tục duy trì vận hành thường xuyên 4 hệ thống hiện có. Đồng thời nhân rộng mô hình giám sát côn trùng thông minh trong năm 2026 nhằm tăng cường độ bao phủ và năng lực giám sát trên phạm vi toàn tỉnh, tạo cơ sở dữ liệu đồng bộ phục vụ công tác quản lý, chủ động dự tính, dự báo tình hình sinh vật gây hại.

Minh Thuận - Minh Duyên