Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV:

Kiến tạo hạ tầng “an toàn khí hậu”, tháo gỡ khó khăn vận hành chính quyền địa phương 2 cấp

Tại phiên thảo luận về tình hình kinh tế - xã hội ngày 29/10, Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV ghi nhận nhiều ý kiến sâu sắc của các đại biểu về vấn đề thiên tai, biến đổi khí hậu; yêu cầu chuyển từ “bị động ứng phó” sang “chủ động phòng ngừa”; kiến tạo hạ tầng chống chịu dài hạn; đồng thời hoàn thiện cơ chế vận hành chính quyền địa phương hai cấp, đầu tư mạnh cho chuyển đổi số, nâng cao chất lượng đội ngũ công chức gắn với vị trí việc làm và cải cách tiền lương…

Từ “cứu trợ khẩn cấp” đến kiến tạo hạ tầng “an toàn khí hậu”

Nhiều đại biểu bày tỏ quan ngại trước tình hình thời tiết cực đoan gây thiệt hại nặng nề trong thời gian qua, nhấn mạnh thiên tai không còn là hiện tượng bất thường mà đã trở thành thách thức thường trực, đe dọa sinh kế, tài sản người dân và thành quả phát triển. Tư duy quản trị vì thế cần dịch chuyển: cùng với cứu trợ kịp thời phải kiến tạo nền tảng chống chịu lâu dài.

Một số đại biểu đề nghị Chính phủ trình Quốc hội gói tài chính đủ lớn mang tính khẩn cấp để cứu trợ, khôi phục sau thiên tai và sửa chữa, nâng cấp hạ tầng bị tàn phá; đồng thời thiết kế cơ chế linh hoạt để giải ngân nhanh khi có tình huống rủi ro quy mô vùng, liên vùng. Theo phân tích được nêu tại phiên thảo luận, dư địa tài khóa trung hạn vẫn cho phép ưu tiên nguồn lực có trọng tâm, trọng điểm cho mục tiêu an toàn khí hậu, song đi kèm là kỷ luật, kỷ cương trong sử dụng vốn và cơ chế giám sát độc lập.

Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành phiên thảo luận. Ảnh: quochoi.vn

Các đại biểu cũng chỉ ra “điểm yếu hệ thống” của hạ tầng hiện nay trước tác động khí hậu: nền đường mỏng, cầu cống tạm bợ, thoát nước kém, thiết kế chưa thích ứng với địa chất, thủy văn; chỉ một trận mưa lớn đã có thể chia cắt giao thông, đứt gãy chuỗi cung ứng, đình trệ học hành, y tế. Vùng miền núi, trung du chịu rủi ro cộng hưởng do sạt trượt, lũ quét; đô thị lớn lại đối mặt quá tải thoát nước, ngập sâu cục bộ.

Từ thực tế đó, nhiều ý kiến đề nghị chuyển mạnh trọng tâm đầu tư từ “xây mới nhanh” sang “xây để chống chịu”, coi tiêu chí an toàn khí hậu là điều kiện bắt buộc khi phê duyệt dự án hạ tầng, đặc biệt các tuyến giao thông huyết mạch, công trình dân sinh thiết yếu và các dự án thủy điện nhỏ.

Một đề xuất đáng chú ý là ban hành bộ tiêu chí “An toàn khí hậu” trong đầu tư công và quy hoạch xây dựng; lồng ghép bắt buộc đánh giá rủi ro khí hậu, thiên tai, địa chất khi lập, điều chỉnh quy hoạch; tăng cường điều tiết, chia sẻ nguồn nước liên vùng; kiểm soát chặt hoạt động khai thác tài nguyên (đất, đá, cát, rừng kinh tế, thủy điện bậc thang…) để không làm suy yếu “lá chắn sinh thái”. Các đại biểu nhấn mạnh: Nhiều điểm sạt lở nghiêm trọng không chỉ do mưa lớn bất thường mà còn là hệ quả tích lũy của quá trình khai thác thiếu kiểm soát, đi ngược quy luật tự nhiên.

Ở phương diện đô thị, các ý kiến thảo luận đề nghị khẩn trương xây dựng quy hoạch đô thị thích ứng khí hậu: chuẩn hóa cao độ nền, hành lang thoát lũ; tăng diện tích thấm, giữ nước (hồ, công viên, không gian xanh); kiểm soát bê tông hóa; xây dựng hệ thống cảnh báo sớm đa kênh. Đặc biệt, với khoảng hàng trăm đô thị đang chịu ảnh hưởng nặng bởi nước biển dâng, xâm nhập mặn, ngập úng và bão mạnh, các giải pháp “xanh - xám” phối hợp (hạ tầng xám chống ngập và giải pháp tự nhiên như rừng ngập mặn, đê mềm) cần được tiếp cận theo cụm, theo lưu vực, thay vì đầu tư manh mún.

Về năng lực dự báo, phòng ngừa, nhiều đại biểu kêu gọi đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là AI và dữ liệu lớn, để mô phỏng kịch bản rủi ro, khoanh vùng sạt lở, ngập lụt, tối ưu phương án sơ tán; xây dựng phần mềm chung kết nối các bên (chính quyền, lực lượng chức năng, doanh nghiệp viễn thông, người dân) để đánh giá mức độ an toàn từng hộ, khu dân cư và gợi ý biện pháp phòng ngừa theo cấp độ.

Đại biểu tham dự phiên làm việc. Ảnh: quochoi.vn

Bên cạnh lực lượng chuyên trách, có ý kiến đề xuất thành lập lực lượng cứu trợ nhân dân, tổ an toàn cộng đồng được huấn luyện kỹ năng cứu hộ cơ bản, trang bị tối thiểu và tổ chức theo cụm dân cư xã, phường. Mô hình này, nếu vận hành tốt, sẽ là “tuyến đầu tại chỗ”, rút ngắn “giờ vàng” cứu nạn, giảm thiểu thiệt hại khi giao thông bị chia cắt.

Số hóa hạ tầng, rõ quyền, gắn trách nhiệm, bảo đảm nguồn lực vận hành chính quyền địa phương 2 cấp

Cùng với chủ đề khí hậu, phiên thảo luận dành nhiều thời lượng cho việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sau gần bốn tháng triển khai trên phạm vi cả nước. Đa số ý kiến ghi nhận quyết tâm chính trị cao, tổ chức thực hiện quyết liệt, linh hoạt; bộ máy tinh gọn hơn, chi thường xuyên giảm đáng kể; chuyển trạng thái từ quản lý thuần túy sang phục vụ Nhân dân và kiến tạo phát triển. Thủ tục hành chính được tập trung xử lý tại cấp xã, phường, hướng tới một cửa, một nền tảng.

Tuy nhiên, thực tiễn bộc lộ không ít điểm nghẽn cần tháo gỡ sớm. Trước hết là hạ tầng công nghệ thông tin và chuyển đổi số chưa đồng bộ, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, hải đảo: mạng viễn thông chập chờn, nhiều nơi chưa phủ 4G; hệ thống dùng chung còn phân tán; dữ liệu chuyên ngành (hộ tịch, đất đai…) chưa liên thông trơn tru giữa các cấp, các ngành. Dịch vụ công trực tuyến đôi lúc quá tải; công sở sau sáp nhập có nơi bố trí chưa hợp lý, gây lãng phí công năng.

Một vấn đề khác là nhân lực: có nơi vừa thừa vừa thiếu cục bộ; thiếu cán bộ chuyên môn sâu ở các lĩnh vực “nóng” như đất đai, xây dựng, kế toán, công nghệ thông tin; khối lượng việc tăng nhanh trong khi chế độ đãi ngộ chưa cải thiện tương xứng, ảnh hưởng động lực làm việc. Một số ý kiến cho rằng mức lương cơ sở hiện hành chưa theo kịp mặt bằng giá cả; đề nghị lộ trình điều chỉnh tiền lương sớm, gắn với vị trí việc làm, kết quả đầu ra và đặc thù áp lực của cấp cơ sở.

Về cơ chế, chính sách, các đại biểu đề nghị Chính phủ sớm ban hành đủ các văn bản hướng dẫn còn thiếu, rà soát bãi bỏ quy định chồng chéo; làm rõ chức năng, nhiệm vụ của các trung tâm cung ứng dịch vụ công cơ bản; thiết kế cơ chế phân cấp, phân quyền, ủy quyền rành mạch đi liền bảo đảm nguồn lực (tài chính, con người, hạ tầng). Nguyên tắc là “rõ việc, rõ người, rõ trách nhiệm, rõ nguồn lực, rõ kiểm tra”, tạo không gian chủ động cho địa phương nhưng vẫn bảo đảm kỷ luật, kỷ cương.

Quang cảnh phiên làm việc. Ảnh: quochoi.vn

Để vận hành hiệu quả mô hình hai cấp trong kỷ nguyên số, nhiều ý kiến đề xuất các giải pháp đồng bộ:

Đầu tư hạ tầng số và dữ liệu: nâng cấp đường truyền, trung tâm dữ liệu; xây dựng nền tảng tích hợp - chia sẻ dữ liệu dùng chung; chuẩn hóa, số hóa hồ sơ địa chính, hộ tịch, an sinh để kết nối liên thông “một lần khai, nhiều lần dùng”.

Phát triển “công dân số”: bên cạnh nâng cấp hạ tầng, phải tổ chức “bình dân học vụ số” cho người dân, bảo đảm kỹ năng cơ bản để sử dụng dịch vụ công trực tuyến; thí điểm các trạm dịch vụ số tại xã, phường hỗ trợ nhóm yếu thế.

Nâng chất đội ngũ công chức: hoàn thiện đề án vị trí việc làm; xây dựng bộ tiêu chí đánh giá dựa trên định lượng - kết quả đầu ra; đổi mới tuyển dụng, thi tuyển minh bạch, cạnh tranh; đào tạo, bồi dưỡng lại theo nhu cầu vị trí, ưu tiên các mảng tài chính, đầu tư, đất đai, xây dựng, kế hoạch; thí điểm cơ chế “đặt hàng theo kết quả” với các vị trí then chốt.

Cải cách tiền lương, đãi ngộ: thiết kế thang bảng lương gắn vị trí và hiệu quả công việc; có cơ chế khuyến khích cho địa bàn khó khăn, lĩnh vực áp lực cao; song song là điều kiện làm việc hiện đại, số hóa quy trình để giảm “lao động giấy tờ”.

Liên quan đầu tư công, một số ý kiến đề xuất tiếp cận mới để tháo điểm nghẽn giải phóng mặt bằng: tách riêng dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khỏi dự án đầu tư; chuẩn hóa quy trình, cơ sở dữ liệu đất đai và định mức bồi thường; tăng vai trò giám sát cộng đồng; áp dụng cơ chế chia sẻ lợi ích giữa Nhà nước - người dân - doanh nghiệp trong các dự án tạo giá trị gia tăng lớn cho đô thị và vùng phụ cận. Khi “nút cổ chai” mặt bằng được xử lý bài bản, tiến độ giải ngân sẽ thực chất hơn, hiệu quả sử dụng vốn được nâng lên.

Bên cạnh đó, các ý kiến nhấn mạnh cần sớm hoàn thiện thiết chế điều phối vùng, bảo đảm dòng chảy đầu tư, lao động, dữ liệu, logistics thông suốt; lồng ghép tiêu chí an toàn khí hậu, chuyển đổi số vào quy hoạch vùng; ưu tiên các trục kết nối liên vùng…

Lan Anh (tổng hợp)