Lễ ăn trâu của người Kadong

Vào độ tháng 3, tháng 4 hằng năm, đến Sơn Tây - huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi, bạn sẽ có dịp tham dự lễ ăn trâu của đồng bào Kadong - một trong bốn nhóm người của dân tộc Xê Đăng.

Miền cao Sơn Tây được tôn vinh là vương quốc cau nằm ở thượng nguồn dòng Đắkdrinh trước khi đổ về sông Trà Khúc, phía bắc giáp huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam), phía tây giáp huyện Kon Plông (tỉnh Kon Tum). 

Ăn trâu là lễ hiến tế lớn nhất của cộng đồng người dân tộc thiểu số Kadong; trong đó, cây nêu và con trâu là hai vật tâm điểm của lễ hội này. Từ nhiều ngày trước, hoa Riơ Kơlung đã được hái từ trên núi cao Wan Rết đưa về trang trí trên cây nêu. Trong quan niệm của người Kadong, cây nêu là nơi ngự trị của thần Ta Rót, vị thần quan trọng nhất bảo hộ cho bà con có cuộc sống yên bình, được mùa bội thu.

Lễ ăn trâu được bà con tự nguyện tham gia, thành kính và vui nhộn. Các chi tiết trang trí trên cây nêu đều mang ý nghĩa riêng trong hệ thống tín ngưỡng đa thần của người Kadong. Trên nền trắng của hoa Riơ Kơlung, người ta treo hình tượng con chim Han, một linh vật gắn liền với thần Ta Rot.

Người dân Kadong tưng bừng trong lễ hội hiến trâu. Ảnh: Báo Quảng Ngãi

Trước khi con trâu hiến tế được chính thức đưa đến trụ nêu, Pơ-dâu (thầy cúng) làm phép cho từng người chui qua vòng cột trâu để cầu sự may mắn, bình an. Đầu tiên là các thành viên trong gia đình chủ làng, sau đó đến mọi người trong cộng đồng. Phụ nữ mang thai luôn được ưu tiên chui qua vòng cột trâu trước, để cầu điều lành sinh nở mẹ tròn con vuông. Các sợi vải trắng được Pơ-dâu làm phép trên đầu rồi sau đó cột vào cổ tay từng người trong cuộc lễ. Họ tin rằng, thông qua Pơ-dâu thần linh sẽ ban ơn vào sợi vải theo ước nguyện của người cầu cúng.

Con trâu hiến tế được xem như lễ vật thay cho con người dâng lên các thần và đó cũng là ước nguyện đem lại điều lành cho cộng đồng. Có khá nhiều nghi thức trong lễ ăn trâu mà người Kadong cho rằng sẽ giúp họ giải tỏa được những mối liên hệ ràng buộc về tâm linh giữa con người với thế giới siêu nhiên, giúp họ đạt được trạng thái cân bằng về tâm lý. Trong lời khấn của Pơ-dâu, có đoạn rằng: “Hỡi các thần trên đỉnh núi cao về ăn trâu, hãy bảo vệ xóm làng, bảo vệ nguồn nước, mưa đúng mùa, gió đúng chỗ, để cho dân làng có cái ăn no đủ, sức khỏe được dồi dào”.

Phụ nữ mang thai luôn được ưu tiên chui qua vòng cột trâu trước, để cầu điều lành sinh nở mẹ tròn con vuông.

Có rất nhiều chi tiết lễ liên quan đến hạt gạo mà họ xem như một điềm lành được ban phát để nuôi nấng con cái họ chóng lớn, trưởng thành. Con trâu làm vật hiến sinh cũng được ứng xử như thể nó là một sinh linh giúp cho cộng đồng làng tiếp cận được với vô số các vị thần trên núi thẳm, dưới sông suối, ở những nơi vốn được ràng buộc khá chặt chẽ với đời sống thường ngày của người vùng cao. Nó thay thế con người dâng lên các vị thần thể xác và linh hồn của nó theo ước nguyện của cộng đồng làng, vì thế người ta có hẳn một nghi lễ cúng trâu cho riêng con vật trước khi nó về với thần linh.

Pơ-dâu bứt một ít lông trên đầu trâu, cắt nhỏ rồi trộn với gạo làm phép cộng cảm của mọi người đối với con vật hiến tế. Với đức tin mang màu sắc cổ sơ và hồn nhiên, người vùng cao cho rằng hạt gạo dâng lên thần linh trong lễ ăn trâu cũng chứa đựng sự may mắn. Pơ-dâu làm phép ấn những hạt gạo lên đầu từng thành viên trong cuộc lễ và theo giao ước thầm kín của mỗi người với thần linh mà họ biết được các vị thần có chấp nhận giao ước đó hay không thông qua số chẵn hay số lẻ hạt gạo họ có được. Tuy ngày nay làm lúa rẫy không còn nhiều nhưng nó vẫn là nguồn lương thực dự trữ cơ bản ở vùng sâu, vùng xa của các tộc người thiểu số Trường Sơn - Tây Nguyên. Đối với họ, hạt lúa cũng có hồn và thần Lúa luôn là vị thần ưu ái gần gũi cho sự tồn tại của họ.

Vũ Ngọc Giao