Những người níu giữ nghề dệt truyền thống ở Yang Mao

Xã Yang Mao (huyện Krông Bông) có 8 buôn đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ là người M’nông và Êđê. Cuộc sống ngày càng phát triển, nghề dệt thổ cẩm truyền thống trong các buôn cũng mai một, số lượng người còn duy trì được nghề dệt thổ cẩm của dân tộc mình chỉ còn rất ít.

Buôn Tul có 105 hộ là người dân tộc M’nông sinh sống. Trước đây trong buôn có hàng chục phụ nữ thường xuyên dệt thổ cẩm nhưng hiện nay thì chỉ còn vài người duy trì được nghề này, chủ yếu tranh thủ những lúc nông nhàn dệt những tấm chăn, tấm vải, may váy, áo cho những người trong gia đình sử dụng mỗi khi có đám tiệc, lễ cúng. Bà H’Lim Niê (tên thường gọi là Amí Slớp) năm nay đã gần 70 tuổi là một trong số ít người trong buôn vẫn còn giữ được nghề dệt. Bà được mẹ dạy dệt vải từ lúc 12 tuổi. Những người biết dệt cùng lứa tuổi như bà ở trong buôn người thì không còn, người giờ đã bỏ nghề vì nhu cầu sử dụng thổ cẩm dệt ngày càng ít. Còn Amí Slớp, bằng niềm đam mê dệt thổ cẩm, vẫn miệt mài với khung dệt. Bà tâm sự: “Những lúc rảnh rỗi mình lại ngồi vào dệt. Dệt vải để may áo cho chồng, váy áo cho con, cho cháu. Khi có đứa con, đứa cháu nào sắp lấy chồng, lấy vợ mình lại dệt vải, may váy áo tặng chúng. Ai có nhu cầu đến nhà đặt dệt thì mình cũng nhận làm nhưng tiền công dệt ít lắm, không bằng đi làm những việc khác, chỉ vì đam mê nên mình muốn lưu giữ nghề truyền thống của dân tộc. Trong buôn, ngoài mình giờ còn chỉ còn hai người khác thỉnh thoảng còn dệt, nhưng họ chỉ dệt những tấm vải bình thường, dệt họa tiết với những hoa văn và chữ, số trên tấm vải thì họ lại không làm được”. 

Amí Slớp tặng váy áo may bằng vải dệt truyền thống cho cháu ngoại.

Amí Blý (dân tộc M’nông) cũng là một trong số ít phụ nữ trong buôn Mnang Dơng còn giữ được nghề dệt truyền thống. Những tấm vải, tấm chăn hay váy áo do bà dệt rất đẹp với những hoa văn, màu sắc tinh xảo.  Bà đã gắn bó với nghề dệt thổ cẩm gần 50 năm. Đến nay dù sức khỏe đã yếu nhưng thỉnh thoảng Amí Blý vẫn ngồi vào khung dệt vì nhớ. Amí Blý trăn trở: “Đứa con gái và mấy đứa cháu gần nhà tham gia học lớp dệt thổ cẩm được tổ chức tại xã mấy năm trước nhưng đến giờ cũng không còn theo nghề dệt nữa. Trong buôn trước đây có mấy chục phụ nữ từ già đến trẻ thường xuyên dệt vải. Giờ lớp trẻ hầu như không còn ai theo nghề dệt nữa”.

Buôn Hằng Năm là buôn xa nhất của xã Yang Mao, người dân đa số là dân tộc M’nông. Trước đây trong buôn có rất nhiều phụ nữ gắn bó với nghề dệt thổ cẩm truyền thống, nhiều người dệt rất đẹp vừa để phục vụ cho gia đình, dòng họ vừa bán, trao đổi cho những người trong buôn và các buôn khác. Tuy nhiên, đến nay ở buôn Hằng Năm chỉ còn duy nhất bà H’Rách Niê (còn gọi là Amí Lê A) còn duy trì được nghề này. Amí Lê A được mẹ truyền dạy cho nghề dệt từ khi còn nhỏ; đến nay đã gần 50 tuổi nhưng hằng ngày, bà vẫn miệt mài ngồi bên khung dệt. Ngoài dệt phục vụ cho người thân, bà còn dệt để bán và trao đổi cho những người có nhu cầu trong buôn và ở các xã trong huyện. Amí Lê A bộc bạch: “Vì sức khỏe yếu, không làm được việc nương rẫy nên mình gắn bó với nghề dệt từ khi còn nhỏ. Sản phẩm của mình dệt ra đẹp, cẩn thận, nhiều hoa văn, họa tiết nên nhiều người đến nhà đặt mình dệt để may khăn, áo, váy. Thỉnh thoảng mình đem một số sản phẩm dệt đi bán ở các xã khác.

Cũng có nhiều người mua, có người rất thích nhưng không có tiền, họ đổi bằng heo, bằng gà. Do sợi dệt đắt, công dệt nhiều nên tính ra thu nhập hằng ngày rất thấp, chỉ khoảng vài triệu đồng mỗi tháng”.

Việc duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở các buôn đồng bào M’nông, Êđê của xã Yang Mao hiện nay thực sự khó khăn. Mặc dù năm 2010 địa phương đã mở hai lớp truyền dạy nghề dệt tại đây song đến nay cả xã chỉ còn bảy người duy trì được nghề dệt. Nguyên nhân là nhu cầu sử dụng các trang phục được may từ vải dệt truyền thống của người dân ngày một ít đi. Nhiều nghệ nhân do già yếu hoặc sản phẩm làm ra bán rất rẻ hay không bán được nên không còn duy trì nghề nữa. Ông Ama Phi Líp, Trưởng buôn Ea Chố lo ngại: “Trong buôn có 90 hộ dân tộc M’nông nhưng hiện nay không còn ai giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Lớp trẻ bây giờ hầu như không còn thiết tha với việc mặc trang phục truyền thống trong sinh hoạt hằng ngày nên họ cũng không mặn mà học dệt. Một số ít người còn sử dụng trang phục truyền thống trong các lễ cúng, cưới hỏi, ma chay… khi cần đến váy áo truyền thống thì… đi mượn hoặc mua đồ may sẵn, đồ dệt bằng máy. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống đã bị mai một mất rồi”.

Tùng Lâm