Ayơh - bánh nếp độc đáo của người Vân Kiều
Người Vân Kiều quan niệm rằng lúa tẻ hay lúa nếp đều do chính thần đất, thần mặt trời, mặt trăng ban tặng cho con người nên mỗi người phải có trách nhiệm gìn giữ và trân quý những hạt ngọc quý báu ấy. Vì thế, đồng bào Vân Kiều rất thích những món ăn chế biến từ lúa gạo và họ cũng sáng tạo ra nhiều món ăn độc đáo mà bánh nếp Ayơh là một ví dụ.
Để làm bánh Ayơh, người Vân Kiều đãi sạch nếp khô rồi trực tiếp cho vào nồi hông (nấu cách thủy). Khi nấu xôi, họ rất để ý ngọn lửa bếp, tránh để lửa bị tắt lịm giữa chừng vì như thế sẽ bất kính với Giàng. Xôi được nấu chín trên ngọn lửa liu riu suốt hơn 2 giờ đồng hồ. Sau đó, người ta lấy mẻ xôi dẻo thơm và đang bốc hơi cho vào trong cối gỗ trộn với mè đen Vân Kiều (loại mè hạt nhỏ, tròn đều và thơm hơn những loại mè khác) đã được rang chín rồi bắt đầu giã nhuyễn. Xôi nếp hòa với mè đen được giã mịn nhanh chóng đổi sắc thành màu đen, tiếp theo người ta múc từng muỗng xôi phết lên mâm tre đến khi nào mâm xôi đầy đặn và vun lên cao, tròn đầy tựa vầng trăng rằm là được.
Thoạt đầu, người Vân Kiều cho rằng bánh Ayơh rất thiêng liêng, chỉ thần linh mới được phép hưởng thụ. Dần dà, họ sử dụng bánh Ayơh trong các dịp lễ tết, cưới hỏi, thết đãi bạn hiền hay làm quà biếu, trao đổi sản vật vùng miền. Bánh Ayơh ngon khi vừa mới chế biến xong và đặc biệt ngon khi cất lại hàng tháng sau mới đưa ra thưởng thức. Trong những đợt khai hoang đất rẫy hay săn bắn dài ngày, lương thực chính của người Vân Kiều luôn là bánh Ayơh. Khi đói, chỉ cần vót một con dao nhỏ, cắt từng miếng bánh ra, múc nước khe ngâm cho mềm sau đó nhen lửa lên nướng. Dầm qua lửa, bánh Ayơh sẽ bung nở vàng rộp, thơm nức mùi mè đen và sẽ không thể chê vào đâu được khi ăn món bánh này kèm thịt nướng với rau rừng.
Không cầu kỳ, màu mè, bánh Ayơh dân dã nhưng vẫn hấp dẫn, độc đáo. Bánh Ayơh là vật phẩm tượng trưng cho cảm thức tâm linh đầy đủ của người Vân Kiều về vũ trụ vạn vật. Theo quan niệm, ai may mắn được người Vân Kiều mời thưởng thức bánh Ayơh là y như năm đó lộc trời sẽ đến với người ấy.
Bánh Ayơh là món ăn không bao giờ thiếu trong các mâm cỗ của người Vân Kiều, bởi bánh Ayơh dễ chế biến mà lại bảo quản được lâu nên sẽ bị đồng tộc cười chê nếu như hộ nào không chuẩn bị món ẩm thực truyền thống này mỗi khi nhà có tiệc chiêu đãi. Đây cũng chính là nguồn thức ăn dự trữ rất tốt cho người Vân Kiều và càng quý giá hơn khi nó là hương vị ẩm thực độc đáo do ông cha họ sáng tạo.
Nguyễn Tiến Dũng
Ý kiến bạn đọc