Trống Bo đô trong đời sống của người Xê Đăng

Chiếc trống Bo đô được làm từ cây gỗ tự nhiên, có hai mặt bịt bằng da sơn dương. Tang trống được chế tác từ một khúc gỗ liền có chiều dài 50 cm, đường kính khoảng 22 cm. Dọc theo tang trống, người Xê Đăng néo các sợi dây mây để giữ căng hai mặt da.

Trống Bo đô luôn được người Xê Đăng sử dụng trong các nghi lễ truyền thống của cộng đồng.

Sau khi chọn một cây to, thẳng, không bị dị tật, gia đình làm trống phải tổ chức một lễ cúng báo với tổ tiên, ông bà, xin phép các thần linh cho phép vào rừng chặt cây làm trống. Lễ vật là một con gà, ít rượu, trầu cau. Nhóm thanh niên trai tráng mang theo rìu và chiêng vào rừng tìm cây. Vào rừng, họ đến bên cây gỗ lớn đã chọn trước rồi tiến hành cúng và những chàng trai Xê Đăng theo điệu chiêng múa rìu xung quanh cây gỗ. Theo quan niệm của người Xê Đăng, nghi thức này có ý nghĩa xua đuổi tà ma khỏi cây gỗ mà mình đã chọn. Kết thúc nghi thức, chàng trai tài giỏi nhất trong đoàn đứng từ xa phóng rìu cắm phập vào thân cây, sau đó cả đoàn người ra về. Sáng hôm sau, họ vào lại rừng, nếu lưỡi rìu bám chắc trên thân cây có nghĩa là thần linh đã cho phép thì sẽ tổ chức hạ cây, đẽo tang trống. Còn nếu bất cứ vì lý do gì làm lưỡi rìu rơi xuống đất tức thần linh không cho, phải bỏ cây đó và tổ chức làm lễ xin cây khác.

Tang trống phải đẽo ngay tại rừng rồi mới đưa về nhà. Khi mọi việc đã xong, trống được đem về. Khi đưa tang trống về nhà, phải làm lễ cúng thần linh với lễ vật là một con gà, ít rượu, trầu cau. Sau lễ cúng, họ tổ chức đục tai trống và tiến hành bịt da cho trống. Mặt trống Bo đô được bịt bằng da của con sơn dương. Da được thuộc một cách thủ công bằng muối và lá cây, vỏ cây rừng giã ra lấy nước ngâm, ướp khoảng 3 ngày.

Trống Bo đô của dân tộc Xê đăng ở huyện vùng cao Nam Trà My (Quảng Nam).

Cách bịt da vào tang trống là dùng dây néo. Người Xê Đăng kê tang trống lên gỗ, xung quanh có đóng cọc. Tấm da con sơn dương còn ướt được trùm lên tang trống, xung quanh dùi bọc dây mây hoặc dây bện từ da trâu níu tấm da con sơn dương xuống các cọc gỗ. Các sợi dây này được xoắn lại dần suốt quá trình nhiều ngày. Trước mỗi lần xoắn dây, tấm da con sơn dương lại được vuốt nước cho mềm. Tấm da con sơn dương được bịt phủ xuống một nửa tang trống chỉ chừa ra một đoạn khoảng 2 - 3 cm đúng vào vị trí đã được đục lỗ tạo móc để treo trống khi di chuyển. Sau khi da con sơn dương bịt mặt trống đã có độ căng đạt yêu cầu, người ta dùi lỗ quanh tang trống để đóng chốt tre thành một hàng hoặc hai hàng cách mặt trống khoảng 10 cm. Khoảng cách này dùng để chèn các nêm tre làm căng lại mặt trống đã bị chùng. Khi diễn tấu, nghệ nhân ôm hoặc đeo trống, hai bàn tay vỗ trên mặt trống.

Người Xê Đăng luôn lưu giữ và truyền dạy rất kỹ lưỡng các công đoạn làm trống và cách đánh trống Bo đô cho lớp trẻ nên ngày nay trống Bo đô vẫn có mặt trong tất cả các sinh hoạt văn nghệ dân gian từ gia đình đến cộng đồng. Với người Xê Đăng, trống Bo đô là biểu hiện của sự mộc mạc, chân thành, khoáng đạt; thể hiện mơ ước về một cuộc sống thanh bình, no đủ và hạnh phúc.

Sơn Gia Phúc