Những điều có thể bạn chưa biết về sấm sét

Sét hay tia sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển: giữa các đám mây - đất, giữa các đám mây mang các điện tích khác dấu, và đôi khi còn xuất hiện trong các trận phun trào núi lửa hay bão bụi (cát). Khi phóng điện trong khí quyển, tia sét có thể di chuyển với tốc độ 36.000 km/giờ và nhiệt độ 30.000 °C (54.000 °F) đủ để nướng chín một sinh vật sống chỉ trong vòng tích tắc.

Sấm sét đánh sát tượng Nữ Thần Tự Do ở New York vào lúc 21 giờ, ngày 22-9-2010. Nhiếp ảnh gia Jay Fine mất hai giờ với góc nhìn từ TP. Battery Park, Manhattan, để có thể có được những hình ảnh hoàn hảo về sấm sét. Ông đã chụp liên tục 80 bức và cho ra tấm ảnh trên. (Ảnh: Caters News)

Sét có thể gây thương tích bằng những cách thức sau:
-Sét đánh thẳng vào vị trí nạn nhân từ trên đám mây xuống.
-Khi nạn nhân đứng cạnh vật bị sét đánh, do sét có thể phóng qua khoảng cách không khí giữa người và vật, trong trường hợp này gọi là sét đánh tạt ngang.
-Khi nạn nhân tiếp xúc với vật bị sét đánh.
-Khi người tiếp xúc với mặt đất ở một vài điểm gần nơi sét đánh do sét lan truyền trên mặt đất.
-Sét lan truyền qua đường dây cáp tới các vật như điện thoại, tivi (vô tuyến), ổ cắm.

Tia sét đánh vào tháp truyền hình CN Tower ở Toronto (Canada), vào ngày 9-8-2009. (Ảnh: The Canadian Press via AP)

Cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết. Sét đánh tiếp xúc hay tạt ngang cũng rất nguy hiểm. Khi sét đánh xuống cây, thì 1 tia sét có thể giết chết ngay vài người xung quanh. Độ nguy hiểm phụ thuộc vào bản chất của vật bị sét đánh và vị trí tương đối với nạn nhân. Thương vong do điện thế bước nhẹ hơn. Trong một số trường hợp năng lượng tia sét không tiêu tán ngay tại chỗ mà truyền theo mặt đất làm cho nạn nhân đứng gần đó có thể bị liệt tạm thời, nặng hơn nữa là di chứng về sau. Trên thực tế sét lan truyền xuất hiện khi nạn nhân nói chuyện điện thoại, cầm vào các dây cáp, dây ăng-ten dẫn từ ngoài vào.

Anh Neil Fraser đang ngồi ngắm nghía những tia sét đánh bên ngoài một nhà thờ ở Rosser, Manitoba, vào buổi sáng chủ nhật ngày 30-71995. (Ảnh: AP)

Các biện pháp chống sét
Vì sét là hiện tượng ngẫu nhiên cho nên không có vị trí an toàn tuyệt đối. Tuy nhiên việc chủ động tìm nơi an toàn để phòng tránh sét, có thể làm giảm đáng kể khả năng bị sét đánh.

Chùm tia sét trên bầu trời đêm trước một cơn bão lớn ở bãi biển Ocean Isle, North California (Mỹ), ngày 20-5-2008.(Ảnh: AP)

Chú ý nghe bản tin dự báo thời tiết, lên kế hoạch làm việc để đề phòng. Khi làm việc ở khu vực nào đó, để ý trước các nơi có thể trú mưa và tránh sét an toàn. Phải tính được thời gian dịch chuyển từ chỗ làm việc đến nơi an toàn. Thường thì cơn dông kéo đến rất nhanh trong vòng 15 phút và di chuyển với vận tốc 40km/giờ. Nói chung khi đang ở nơi không an toàn thì cần phải để ý đến các dấu hiệu của dông như mây đen, không khí lạnh, gió

Cột sét lớn giáng thẳng vào một tòa nhà đang xây ở Nam Kinh, tỉnh Giang Tô (Trung Quốc), vào ngày 1-8-2006 (Ảnh: AP)

Khi sét xảy ra, thoạt tiên ta thấy tia chớp loé lên và sau đó là có tiếng sấm kèm theo. Nếu bạn tính khoảng thời gian từ lúc tia chớp loé lên và lúc nghe thấy tiếng sấm thì có thể xác định được khoảng cách tới nơi sét xảy ra. Chia số giây cho 3 ta được khoảng cách đến tia sét. Ví dụ đếm được 3 giây thì sét cách vị trí đứng là 3/3 = 1km. Nên nhớ rằng nếu như khoảng thời gian bạn đếm được từ khi thấy chớp và nghe tiếng sấm nhỏ hơn 30 giây, thì bạn đã nằm trong tầm ngắm của tia sét rồi và phải cẩn thận. Nếu thời gian này nhỏ hơn 20 giây thì phải di chuyển đến nơi an toàn hơn. Khi nghe thấy tiếng sấm đầu tiên bất kể là gì cũng cần phải thấy nguy hiểm đã đến. Sét có thể đánh cách xa nơi có mưa tới 15-20km.

Một ngôi nhà ở Cedar Rapids, bang Iowa (Mỹ), bị "lôi công" hỏi thăm vào ngày 26-2004 (Ảnh: The Gazette)

Khi trời sắp xảy ra dông, thì biện pháp tránh sét tốt nhất là nên về nhà. Chỗ an toàn để tránh sét là toà nhà, hay công sở có lắp đặt hệ thống chống sét (đơn giản nhất là cột thu lôi Franklin).

Ngọn Hải đăng Wind Point, trên hồ Michigan đang hứng chịu cơn thịnh nộ của sét, khi một cơn bão tràn qua Wisconsin (Mỹ), ngày 18-8-2005. (Ảnh: Getty Images)

Khi ở trong nhà thì nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, tránh các chỗ ẩm ướt như buồng tắm, bể nước, vòi nước, không nên dùng điện thoại trừ trường hợp rất cần thiết. Nên rút phích cắm các thiết bị điện trước lúc có dông gần xảy ra, vì các đường dây điện thoại hay dây điện đều nối với điện lưới bên ngoài nên rất có thể bị ảnh hưởng khi sét đánh lan truyền.

Sấm sét hình thành ngay trên miệng núi lửa Chaiten (Chile) khi nó bắt đầu phun trào trở lại vào ngày 2-5-2008, sau hàng nghìn năm ngủ yên. (Ảnh: Reuters)

Nên tránh xa các dây này và các vật dùng điện với khoảng cách ít nhất là 1m. Vô tuyên nối với dây anten để ngoài trời cũng rất cần rút ra khi có dông.

 

Trong trường hợp không kịp chạy tìm nơi ẩn náu an toàn, tuyệt đối không đứng dưới cây cối trú mưa, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại như xe đạp, máy, hàng rào sắt...

 

Người ở vị trí càng thấp càng tốt, tay ôm cổ. Phần tiếp xúc của người với mặt đất là ít nhất. Nhón chân, không được nằm xuống đất.

 

Đứng xa các vật cao, ra ngay khỏi những nơi có nước như bãi biển, ao, hồ, mương. Các vùng đỉnh núi hay sườn núi nhô cao cũng rất nguy hiểm. Nếu ở trong rừng thì tìm những nơi cây thấp hơn và thưa để tránh.

 

Không đứng thành nhóm người gần nhau. Nếu như bạn cảm thấy tóc bị dựng lên (như cảm giác điện khi sờ tay trước mặt tivi) thì điều đó có nghĩa là có thể bị sét đánh bất cứ lúc nào. Lập tức cúi người ngồi xuống và lấy tay che tai, không nằm xuống đất hay đặt tay lên đất.

 

Đối với các vật có bề mặt kim loại như xe buýt, tàu hoả, ô tô, ...nếu không thò người ra ngoài, xe khóa kín cửa và không chạm đến vỏ bọc thì ở những chỗ này là an toàn. Ngược lại đối với các ô tô, tàu thuỷ để hở hay không có vỏ bọc kim loại thì lại nguy hiểm.

 

Sau khi nghe thấy tiếng sét 30 phút thì có thể trở lại làm việc bình thường.

Máy bay của hãng American Airlines cất cánh từ Sân bay Quốc tế Dallas(Mỹ), ngày 11 tháng 9 năm 2006. (Ảnh: AP)

Cấp cứu người bị sét đánh:
Sét gây ra hậu quả cho nạn nhân là: làm cháy, bỏng, tác hại hệ thần kinh, gãy xương, mất thính giác, thị giác, trí nhớ, thậm chí có thể tử vong. Do đó người bị sét đánh cần được cứu trợ ngay tức khắc. Nếu người bị sét đánh bị ngất (tim ngừng đập, tắt thở) phải thực hiện khẩn cấp các động tác hô hấp, trợ tim nhân tạo. Tìm những nơi bị gãy, đặc biệt cẩn thận không di dời những nạn nhân nếu nghi ngờ bị gãy cột sống. Và tìm cách đưa nạn nhân tới cơ sở y tế gần nhất.

Gia Thịnh (tổng hợp)