Linh thiêng cổng buôn của người Êđê

Già làng Y’Đăk Niê ở buôn Tơng Rang A, xã Yang Mao (huyện Krông Bông) cho biết, hằng năm cứ vào dịp chuẩn bị cho lễ cúng bến nước là bà con trong buôn lại phân chia nhau vào rừng chặt cây tre, cây nứa hoặc cây bông gòn về làm cổng buôn. Mỗi buôn sẽ phải dựng 3 cái cổng: 1 cổng ở đầu buôn, 1 cổng cuối buôn và 1 cái dựng ở bến nước. Mỗi cổng sẽ được làm bằng 2 cây tre lớn dựng 2 bên, ngọn cột lại với nhau và treo sợi chỉ hồng, lông gà lên ngọn.

Sau khi việc dựng cổng hoàn thành thì lễ cúng bến nước mới có thể diễn ra. Trước khi bắt đầu lễ cúng bến nước, già làng và mọi người sắm sửa lễ vật bao gồm: 1 con gà trống trắng, 1 bát tiết heo, 1 ché  rượu, sợi chỉ bông, gạo, đèn cầy để cúng tại cổng làng. Ngày này, cổng vào buôn sẽ có cây chắn ngang, buộc các loại dây treo như sợi chỉ hồng, lông gà… để báo cho khách xa biết hôm nay trong buôn làng có việc, cấm người lạ vào buôn. Kết thúc lễ cúng bến nước, thầy cúng, già làng, chủ bến nước cùng mang lễ vật ra cúng để mở cổng làng, sau đó về nhà cột một ché rượu nhỏ, một con gà và đọc lời khấn với ý nghĩa kết thúc nghi lễ, cho phép bà con dân làng được đi săn, bắt cá, thăm nương rẫy và sinh hoạt bình thường…

Cổng tre được người dân buôn Tơng Rang A, xã Yang Mao, huyện Krông Bông dựng lên với ý nghĩa bảo vệ buôn làng.

Người Êđê cho rằng việc dựng cổng mỗi năm là để phân chia ranh giới giữa các buôn với nhau và để đánh dấu bến nước của buôn mình.

Ngoài ý nghĩa thể hiện ranh giới, cổng làng còn mang một ý nghĩa linh thiêng đó là bảo vệ người dân trong buôn khỏi ma quỷ, ốm đau, bệnh tật và các mối nguy hiểm đe dọa… Già làng Y’Đăk cho hay, sau khi cúng ở cổng làng, thầy cúng sẽ quệt tiết heo lên 2 cây tre làm cổng để báo hiệu cho các thần linh biết trong buôn toàn là những người sống cần được bảo vệ, đồng thời tiết heo cũng giúp đuổi ma quỷ muốn vào phá phách trong buôn. Hình ảnh 2 ngọn tre cột lại vào nhau thành hình vòng cung tượng trưng cho sự nắm giữ buôn làng một cách chắc chắn, ôm trọn người dân trong buôn không cho người ngoài xâm phạm.

Người Êđê cũng quan niệm, cổng buôn phải được giữ gìn cho đến khi diễn ra lễ cúng bến nước vào năm sau. Nếu không may cổng bị phá hoại hoặc sụp đổ thì sự an nguy của dân làng sẽ bị đe dọa.

Khả Lê