“Quả ngọt” từ văn hóa cà phê

"Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk” được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia nhân dịp Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 9 năm 2025 được tổ chức vào những ngày trung tuần tháng Ba vừa qua là sự kiện đáng mừng và đáng nhớ của cộng đồng làm cà phê ở đây.

Theo hồ sơ khoa học nhằm tôn vinh di sản này thì “Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk” được nhận diện từ những giá trị truyền thống gắn liền với ngành nghề gắn bó và đồng hành với cà phê - từ phương pháp canh tác, chăm sóc, thu hái cho đến chế biến và thưởng thức…

Tất cả đã tạo nên không gian văn hóa khác biệt và giàu sắc thái của cư dân, cộng đồng cùng “ăn ngủ” với cà phê trên địa bàn Đắk Lắk. Và cũng chính trong không gian ấy, chủ thể của di sản kia đã khơi gợi nguồn cảm hứng, sáng tạo cho nghệ thuật nói chung và ẩm thực nói riêng ở vùng đất bazan này không ngừng thăng hoa và lan tỏa.

Nói cách khác, tri thức nói trên cùng với những giá trị mới được sinh thành, bồi đắp thêm từ “biên niên sử” của loại cây đặc sản ấy, từ truyền thống đến hiện đại đã tạo ra “phổ văn hóa cà phê” thực sự rõ nét, giàu bản sắc.

Có thể nói, để di sản trên được công nhận, người sản xuất cà phê, nhà rang xay, chế biến cũng như doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng này đã cố gắng xây dựng và định hình từng bước giá trị văn hóa cà phê từ nhiều góc nhìn khác nhau với mục đích chung là để hương cà phê Đắk Lắk bay xa hơn và tạo ấn tượng sâu đậm trong lòng mọi người.

Còn nhớ, bắt đầu từ Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột lần thứ 3 năm 2011, khái niệm “văn hóa cà phê” đã được đề cập tới và cũng từ đó đến nay, những người quan tâm đến vấn đề này luôn nỗ lực theo đuổi nhằm định hình rõ nét cho khái niệm khá mới mẻ ấy.

Đến với lễ hội, nhiều người nhận xét rằng, bức tranh về văn hóa cà phê hình thành từ những nét rất riêng và hết sức đặc thù trên vùng đất được mệnh danh là “thủ phủ” cà phê của cả nước thông qua đời sống sinh hoạt thường nhật của cư dân địa phương.

Hướng đến và xác lập giá trị văn hóa ấy phải bắt đầu từ đời sống của những người trực tiếp làm ra hạt cà phê, bởi chính họ là chủ thể trong quá trình hình thành nên hình hài văn hóa cà phê ở đây.

“Tri thức trồng và chế biến cà phê” được công nhận Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia mở ra cơ hội và điều kiện cho hàng vạn nông hộ phát triển kinh tế. Ảnh: P. Đình

Cùng chung ý tưởng này, nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý cho rằng: Làm sao khi nói đến văn hóa cà phê Đắk Lắk khiến người ta nghĩ ngay đến sự khác biệt giữa đời sống của người làm cà phê với người trồng lúa, trồng cây ăn quả…

Bởi nói cho cùng, tri thức canh tác, chăm bón, thu hái, chế biến và thưởng thức cà phê của cư dân tại chỗ, tự thân nó đã hàm chứa những yếu tố văn hóa đặc sắc, không thể lẫn lộn với bất kỳ vùng miền nào trên cả nước.

Nói đúng hơn, từ đời sống thực tế của người làm cà phê đã sản sinh ra các giá trị văn hóa và cũng từ yếu tố văn hóa ấy có tác động trở lại chi phối đời sống theo hướng tích cực, thăng hoa hơn.

Từ suy nghĩ, góc nhìn đó, qua những kỳ lễ hội cà phê được tổ chức gần đây, chủ thể của giá trị văn hóa ấy luôn quan tâm và tôn vinh, mở ra nhiều cơ hội tốt hơn cho cà phê Đắk Lắk khẳng định vị thế của mình trong đời sống kinh tế, xã hội và đặc biệt là văn hóa ở địa phương.

Một khi đã trở thành di sản thì đương nhiên những giá trị văn hóa cà phê ở đây sẽ trở thành tài nguyên/tài sản quý giá để chủ thể của di sản ấy khai thác và phát huy. Nhất là trong lĩnh vực phát triển kinh tế du lịch, du khách đến đây - từ vườn rẫy, cơ sở rang xay, chế biến cho đến hàng quán cà phê phục vụ nhu cầu trải nghiệm, tìm hiểu và thưởng thức hương vị quyến rũ kia... đã mở ra không gian văn hóa đặc thù. Trong không gian ấy, nhiều người cho rằng di sản văn hóa phi vật thể vừa được công nhận nói trên đã bắt đầu lan tỏa mạnh mẽ, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng mọi người.

Phương Đình