Tam giác sắt huyền thoại trong lòng đất

Di tích lịch sử cách mạng Tam giác sắt, hay còn gọi là Địa đạo Tây Nam Bến Cát, nằm trên địa bàn 3 xã An Điền, An Tây, Phú An, thuộc thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương.

Khu vực này được gọi là "Tam giác sắt" do tầm quan trọng chiến lược trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, nơi quân và dân ta đã kiên cường chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Hệ thống địa đạo tại đây được hình thành từ năm 1948, bắt đầu từ trận đánh đồn Rạch Bắp. Với công cụ thô sơ như lưỡi cuốc và ky xúc đất bằng tre, quân dân của 3 xã đã tạo nên một công trình đồ sộ với hàng trăm con đường hầm ngang dọc trong lòng đất, nối liền các xã với nhau như một "làng ngầm" kỳ diệu. Hệ thống địa đạo dài gần 100 km, bao gồm khoảng 50 ụ chiến đấu và nhiều hầm trú ẩn, cứu chữa thương binh, dự trữ vũ khí, lương thực.                      

Đường xương sống - đường chính của địa đạo cách mặt đất 4 m, chiều cao 1,2 m, rộng 0,8 m; có những đoạn được cấu trúc từ 2 - 3 tầng, chỗ lên xuống có nắp đậy bí mật. Trong địa đạo có những nút chặt ở những điểm cần thiết, dọc theo đường hầm có lỗ thông hơi được ngụy trang kín đáo. Chung quanh cửa hầm bí mật lên xuống được bố trí nhiều hầm chông, hố đinh, mìn, có cả mìn lớn chống tăng và mâm phóng lựu chống máy bay trực thăng đổ chụp nhằm ngăn chặn địch tới gần. Liên hoàn với địa đạo có các hầm rộng để nghỉ ngơi sau chiến đấu; có nơi dự trữ vũ khí, lương thực thực phẩm, nước uống, có giếng nước, hầm nấu ăn, hầm làm việc, chỉ huy, hầm chăm sóc thương binh…

Toàn cảnh khu di tích.

Đường xương sườn (các nhánh phụ) được đào từ đường chính về các ấp. Đi liền với các nhánh phụ là các ô ụ chiến đấu. Mỗi nhánh phụ dài 1 km với 3 ụ chiến đấu. Chung quanh ô ụ chiến đấu có bố trí các hầm chông, mìn được ngụy trang cẩn thận. 

Thời chiến tranh chống Mỹ, hệ thống đường hầm được mở rộng hơn. Trước mối đe dọa này, Mỹ đã tăng cường tấn công quân sự vào khu vực trong mùa thu năm 1966 và 1967. Chúng phát động 3 chiến dịch trong thời gian này: Attleboro,  Cedar Falls và  Junction City. Chiến dịch Cedar Falls là một cuộc tấn công đặc biệt đáng kể với sự tham gia của gần 16.000 lính Mỹ và 14.000 lính lục quân Việt Nam Cộng hòa, kéo dài 19 ngày. Bất chấp cuộc tấn công ồ ạt bằng máy bay ném bom B-52 và máy ủi bọc thép, cùng nỗ lực phá hủy hệ thống đường hầm bằng chất nổ, lũ lụt và "lính chuột cống" (những binh sĩ được huấn luyện đặc biệt xâm nhập vào đường hầm và chỉ được trang bị đèn pin và súng ngắn), hệ thống địa đạo của quân giải phóng vẫn không thể bị phá hủy.                                                                        

Trong những năm tháng chiến tranh, đặc biệt là trong thời kỳ chống Mỹ, Tam giác sắt là một căn cứ địa quan trọng. Dựa vào hệ thống địa đạo, quân và dân 3 xã Tây Nam Bến Cát đã chiến đấu ngoan cường, lập nhiều chiến công vang dội, tiêu diệt hàng nghìn tên giặc, phá hủy hàng trăm xe tăng và xe bọc thép. Đặc biệt, trong Chiến dịch Mậu Thân 1968 và Chiến dịch Xuân năm 1975, địa đạo là nơi tập kết của nhiều cánh quân lớn tiến đánh vào Sài Gòn, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến.

ượng đài Tam Giác Sắt.

Năm 1996, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) đã xếp hạng Địa đạo Tam giác sắt là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Hiện nay, khu di tích có diện tích khoảng 27 ha, bao gồm các công trình như: nhà tưởng niệm, đài vọng cảnh, mô hình địa đạo, nhà trưng bày, khu tượng đài trung tâm, khu cây xanh và vườn hoa. Di tích này không chỉ là biểu tượng của lòng kiên trung, bất khuất của quân và dân ta mà còn là “địa chỉ đỏ” góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.      

*Bài viết có sử dụng tư liệu của Bảo tàng Bình Dương và Khu di tích lịch sử - văn hóa Tam giác sắt.

Hải Hồ