“Giữ lửa” nghề truyền thống

Họ không chỉ tạo ra sản phẩm mà còn là những người “giữ lửa” thầm lặng, góp phần bảo tồn hồn cốt văn hóa truyền thống dân tộc.

Dệt đam mê bên khung cửi

Chị H’Sen Hmôk Du là một trong những người phụ nữ tiêu biểu cho tinh thần gìn giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở buôn Lê (xã Liên Sơn Lắk). Suốt hơn 20 năm qua, với chị H’Sen, tiếng lách cách khung cửi đã trở thành một phần máu thịt của mình. Tuy nhiên, hành trình giữ nghề của chị và nhiều phụ nữ M’nông khác không phải lúc nào cũng suôn sẻ.

Chị H'Sen Hmôk Du (bìa trái) rạng rỡ bên sản phẩm thổ cẩm do chính đôi tay mình dệt.

Chị H’Sen chia sẻ rằng, đã từng có một thời gian dài, vì gánh nặng mưu sinh, việc nương rẫy, chăm sóc con cái, chị phải tạm xếp lại khung cửi. Cũng vì lý do ấy mà nhiều chị em khác trong các buôn làng M’nông dần nhạt phai với nghề dệt thổ cẩm. Khi các cấp ngành, địa phương bắt đầu quan tâm đến việc bảo tồn văn hóa truyền thống, nhiều lớp dạy nghề dệt được mở ra, không chỉ truyền dạy kỹ thuật mà còn khơi dậy lại tình yêu với nghề thủ công truyền thống này. Chị H’Sen và nhiều phụ nữ trong buôn lại hồ hởi theo lớp học, như được trở về với chính mình, với những sợi chỉ, những hoa văn thân thuộc.

Đặc biệt, khi tổ dệt thổ cẩm ở buôn Lê do bà H’Kim Hoa Byă thành lập vào tháng 10/2023, nghề dệt trở thành nghề chính của chị và nhiều chị em trong buôn. Các chị thường xuyên tập trung về nhà văn hóa cộng đồng buôn Lê để cùng nhau dệt nên những tấm vải thổ cẩm rực rỡ. Không gian này không chỉ là nơi làm việc mà còn là nơi giao lưu, truyền dạy kinh nghiệm và giữ gìn văn hóa dệt của những người cùng niềm đam mê.

Chị H’Sen bộc bạch, giờ đây, được làm việc mình đam mê, được sống với nghề truyền thống bao đời nay của buôn làng, chị cảm thấy rất hạnh phúc và luôn tự hào khi nhìn thấy những hoa văn truyền thống do chính tay mình dệt nên, được góp sức giữ gìn bản sắc M’nông.

Giữ “hơi thở” của đất

Tại các buôn làng thuộc khu vực xã Yang Tao cũ (nay thuộc xã Liên Sơn Lắk), nghề làm gốm nung lộ thiên của người M’nông R’lăm vẫn được nhiều nghệ nhân và người đam mê lưu giữ. Chị H’Hễ Bkrông là một trong những người đã dành nhiều tâm huyết và kinh nghiệm để bảo tồn di sản này. Với chị, nghề gốm không chỉ là sinh kế mà còn là “hơi thở của đất, nhịp tim của rừng và linh hồn của những con người M'nông R’lăm”.

Chị H'Hễ Bkrông (thứ hai từ trái sang) và các nghệ nhân làm gốm với các sản phẩm gốm M'nông.

Niềm đam mê với đất sét đã ngấm sâu vào chị H’Hễ từ thuở còn thơ bé. Chị kể rằng mình đã biết làm gốm từ năm 12 tuổi. Tuổi thơ chị là những ngày quẩn quanh bên bà ngoại và những người phụ nữ trong buôn, chứng kiến họ cần mẫn tạo ra các vật dụng thiết yếu hằng ngày từ đất: từ chõ đồ xôi, chén, nồi nấu cơm cho đến những chiếc lu đựng nước lớn. Từ nhỏ, chị đã thích thú và tập tành nặn những con vật gần gũi như voi, trâu, bò. Chính sự chỉ dạy tận tình của bà ngoại và niềm yêu thích làm gốm đã giúp chị dần dần nắm vững kỹ thuật và làm nên những sản phẩm gốm thủ công đơn giản đầu tiên.

Sau này, khi địa phương mở các lớp dạy nghề làm gốm truyền thống, chị H’Hễ đều tham gia nhiệt tình. Với kinh nghiệm được truyền lại từ bà và kiến thức học được từ các lớp tập huấn, tay nghề của chị ngày càng cứng cáp, chị có thể làm ra nhiều loại sản phẩm gốm đa dạng, phức tạp hơn.

Giờ đây, căn nhà của chị H’Hễ tại buôn Yôk Đuôn đã trở thành một điểm trưng bày và trải nghiệm nghề làm gốm truyền thống. Nơi đây không chỉ là không gian giới thiệu những sản phẩm thủ công của chị và các nghệ nhân đến du khách mà còn là địa điểm để khách tham quan, đặc biệt là các em học sinh, trực tiếp trải nghiệm và hiểu hơn về quy trình tạo tác nên một sản phẩm gốm của người M’nông.

Theo chị, điều làm nên sự độc đáo của gốm M’nông R’lăm chính là việc lưu giữ được quy trình chế tác hoàn toàn bằng phương pháp thủ công. Trong suốt quá trình làm gốm, người M’nông không hề sử dụng bàn xoay hay bất kỳ máy móc hiện đại nào. Mỗi sản phẩm được tạo hình hoàn toàn bằng đôi tay khéo léo và những công cụ thô sơ. Đặc biệt, kỹ thuật nung lộ thiên bằng vỏ trấu là nét đặc trưng không thể trộn lẫn, tạo nên màu đen nhánh, mộc mạc thể hiện hồn cốt của sản phẩm gốm M’nông.

Với chị H'Hễ, việc làm gốm không chỉ là giữ lại một nghề, mà là giữ lại bản sắc, là cách để chị và cộng đồng M’nông R’lăm tiếp tục thổi hồn vào đất trong từng sản phẩm gốm đen huyền bí.

Hoàng Tuyết