Về nơi có cánh rừng Trần Hưng Đạo...

Kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, chúng tôi lại về với những vùng đất lịch sử, quê hương của những người lính đầu tiên.

Ở đó, trong mỗi ngôi nhà dân hay trường học, vẫn lưu truyền những câu chuyện về người anh cả của Quân đội nhân dân Việt Nam - Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Trong ký ức người bản Um

Lần ghé bản Um (xã Tam Kim, tỉnh Cao Bằng), chúng tôi đã gặp gia đình anh Đặng Văn Thắng, con trai của cụ Đặng Tuần Quý - một trong 34 người lính đầu tiên của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân thành lập ngày 22/12/1944. Cụ Đặng Tuần Quý đã mất từ năm 1991 khi mới 67 tuổi.

Anh Thắng kể: “Bố tôi cũng như nhiều người lính của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân thôi, sau khi rời quân ngũ lại về xã, công tác tại địa phương. Những năm đó, khi về quê bố tôi là xã đội trưởng xã Hưng Đạo (huyện Nguyên Bình), sau này tách thành xã Tam Kim thì lại về Tam Kim làm đội trưởng sản xuất. Cả 5 anh chị em nhà tôi đều sống quanh đây, vẫn làm ruộng chăn trâu…”. Có một tấm hình được gia đình anh Thắng rất nâng niu, cất giữ trang trọng là tấm hình chụp vợ anh - chị Chu Thị Hò trong lần đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp về thăm lại khu rừng Trần Hưng Đạo năm 1994.

Chị Chu Thị Hò gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong lần Đại tướng về thăm Tam Kim tháng 12/1994. Ảnh tư liệu

Chị Chu Thị Hò kể rằng ngày ấy, nghe tin Đại tướng về thăm lại Cao Bằng, nhân dân trong vùng phấn khởi lắm. Dù đường từ Cao Bằng vào Tam Kim vào thời điểm hơn 20 năm trước còn rất khó đi; riêng chặng đường gần 20 cây số từ huyện lỵ Nguyên Bình vào Tam Kim, xe chỉ đi được từng đoạn trong khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp năm ấy đã 83 tuổi nhưng Đại tướng vẫn vào tận nơi. Hôm đó, sau khi vào thăm và cắt băng khánh thành Khu Di tích lịch sử văn hóa Rừng Trần Hưng Đạo (nay là di tích quốc gia đặc biệt), Đại tướng đã gặp người dân địa phương tại di tích Đồn Phai Khắt - nơi diễn ra trận đánh đầu tiên của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân chỉ hai ngày sau khi thành lập.

Di tích Đồn Phai Khắt vốn là ngôi nhà của gia đình cụ Nông Văn Lạc. Khi Pháp lập đồn binh, chúng lấy luôn nhà của gia đình làm đồn. Trận đánh đầu tiên ấy đã được nhắc nhiều trong những cuốn sách lịch sử. Trong nhiều năm, di tích Đồn Phai Khắt được sử dụng làm nơi trưng bày nhiều hiện vật và hình ảnh của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân ngày đầu thành lập. Cách đây hơn 10 năm, nhân dịp kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, một khu nhà trưng bày và đón tiếp khang trang, to đẹp đã được xây dựng ngay cửa ngõ vào khu rừng thiêng thuộc quần thể Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Rừng Trần Hưng Đạo, được bổ sung thêm nhiều hiện vật quý. Đồn Phai Khắt thôi “kiêm” thêm nhiệm vụ trưng bày mà được phục chế trở lại nguyên trạng như xưa, là một hạng mục trong quần thể di tích.

Món quà của gia đình Đại tướng

Thật bất ngờ, khi trở lại Tam Kim, chúng tôi thấy ngôi trường tiểu học của xã bên con đường vào khu rừng di tích còn tươi mới màu sơn vàng ấm. Trong ánh nắng đầu đông ở rẻo cao, ngôi trường sáng lên như một vệt màu rực rỡ giữa màu rừng trầm mặc.

Thầy Nông Văn Hùng, Hiệu trưởng nhà trường cho biết Trường Tiểu học Tam Kim là món quà của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tặng cho bà con nhân dân nơi đây thông qua sự tài trợ của một doanh nghiệp nước ngoài. Canh cánh với cuộc sống còn nhiều vất vả của những người dân đã từng nuôi đội quân của mình trong những ngày đầu trứng nước, khi ở tuổi 102, Đại tướng và gia đình đã vận động doanh nghiệp đầu tư xây dựng ngôi trường với kinh phí xây dựng 180.000 USD, gồm một tòa nhà hai tầng xây mới với 6 phòng học, nâng cấp 3 phòng học khác, khu sân chơi với tường rào bảo vệ xung quanh khuôn viên và hệ thống nước sạch. Các khu nhà đều có đường dành cho xe lăn nhằm đảm bảo cho phụ huynh và học sinh khuyết tật có thể dễ dàng tiếp cận.

Ngôi trường được gia đình Đại tướng Võ Nguyên Giáp vận động xây dựng tặng nhân dân xã Tam Kim.

Khởi công vào tháng 1/2013 nhưng sau khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua đời tròn 3 tháng, ngôi trường mới được khánh thành và bàn giao cho nhân dân Tam Kim. Thầy Nông Văn Hùng còn cho biết, ngoài sự tài trợ của doanh nghiệp, anh Võ Hồng Nam - con trai Đại tướng cùng gia đình vận động trang bị thêm bàn ghế, phòng máy vi tính, máy chiếu, máy in và nhiều học cụ khác cho ngôi trường này.

Trong cánh rừng thiêng Trần Hưng Đạo, có lẽ chính vì miền ký ức quá thăm thẳm ân tình nên mỗi sự đền đáp cho nhân dân với lòng tri ân quá khứ luôn được người dân nâng niu trân trọng. Cũng có thể bởi vì người dân nơi đây coi những gì cống hiến cho cách mạng từ thuở gieo neo, trứng nước như là việc đương nhiên nên không ai đòi hỏi phải đền đáp, dù hoàn cảnh có khó khăn. Như ngôi nhà anh Đặng Văn Thắng, đến bây giờ mới được hỗ trợ để xây một ngôi nhà cấp 4 nhưng cả nhà đã thấy vui rộn ràng và đầy niềm biết ơn.

Về những vùng đất như Tam Kim - cái nôi của cách mạng buổi đầu mới thấm thía hơn hai tiếng “hy sinh”. Ngay di tích Đồn Phai Khắt vốn là ngôi nhà của ông Nông Văn Lạc và bây giờ người cháu nội của ông, chị Nông Thị Bích, hướng dẫn viên của khu di tích này vẫn xem chuyện hiến ngôi nhà mình cho cách mạng là chuyện bình thường.

Những người dân bình dị ở Tam Kim mà chúng tôi gặp hôm nay đã bền lòng đi qua ngần ấy tháng năm, son sắt với cách mạng phải chăng chính từ sức thuyết phục của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đối với cuộc đời họ? Và bởi thế, trong mỗi ngôi nhà dân ở nơi đây, dù nhà gạch tường xây hay căn nhà sàn tuềnh toàng, vẫn treo trang trọng bức ảnh chân dung Đại tướng với ánh mắt trầm mặc mà bao dung...

Lê Đức Dục