Lên Trường Sơn xem người Cơ Tu múa Tung tung – Da dá

Múa Tung tung - Da dá là điệu múa dân gian truyền thống của đồng bào dân tộc Cơ Tu ở Quảng Nam trên dãy Trường Sơn. Điệu múa này hiện nay vẫn còn được lưu truyền, bảo tồn và biểu diễn đặc biệt là trong những buổi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, lễ hội truyền thống...

 

Điệu múa Tung tung (múa đàn ông) - Da dá (múa phụ nữ) truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của đồng bào Cơ Tu. Nó còn là niềm kiêu hãnh về một điệu dân vũ nối con người với thế giới siêu nhiên, ông bà, tổ tiên, làm nên nét độc đáo và phong phú của văn hóa vật thể - phi vật thể trong đời sống cộng đồng.

 

Múa Tung tung-Da dá mang tính tập thể rất cao, diễn trình múa là sự kết hợp giữa nam với nữ.  Trong những lần sinh hoạt dân ca dân vũ hoặc vào những dịp cộng đồng tổ chức lễ hội truyền thống, tất cả cùng múa và nhịp bước trong cùng một vòng tròn, chân bước đi ngược kim đồng hồ, sôi động, rộn ràng trên nền nhạc của tiếng trống, cồng chiêng...

 

Những người già Cơ Tu am hiểu về phong tục, tập quán cho biết: Tung tung theo nghĩa của tiếng Cơ Tu là vươn lên cao, sôi động hơn nữa, mạnh mẽ hơn nữa và vững chãi hơn nữa… Đó là biểu hiện của khát vọng chinh phục vũ trụ, muốn đưa con người vươn lên ở tầm cao mới trong không gian thoáng đãng, hằng mong cuộc sống mới tốt đẹp hơn. Để thể hiện điệu múa tung tung một cách sinh động giữa bao la của đại ngàn, đàn ông Cơ Tu mặc khố, choàng một áo dệt bằng thổ cẩm, chân đi trần lết đất, tay nắm chắc cây khiên, cây dáo, cây mác hay cây dụ, hoặc không thì nắm chắc tay bạn bên cạnh tung đôi tay lên vừa bước vừa hú một cách tự tin, sôi động và hùng dũng, thể hiện sức mạnh của trai làng, không sợ đương đầu với  thiên nhiên khắc nghiệt hay kẻ thù, đồng thời còn thể hiện niềm tin yêu cuộc sống, yêu buôn làng, núi rừng. Điệu múa này chỉ dành cho nam thanh niên khỏe mạnh, thể hiện bằng những nhịp điệu mang bản sắc của tộc người Cơ Tu. Được xem trình tấu điệu múa này, ta có thể nhận biết vũ điệu múa gửi gắm niềm hy vọng vào lớp thanh niên trai tráng Cơ Tu vươn lên tiếp bước truyền thống những thế hệ cha ông đi trước mà giữ gìn và bảo vệ quê hương núi rừng.

Trẻ em và đàn ông Cơ Tu trong điệu múa Tung tung truyền thống.

Còn Da dá theo tiếng Cơ Tu có nghĩa là thẳng hàng, nhịp đều, mang khát vọng của ý nghĩa tâm linh là đón đợi, ơn đất nghĩa trời, trung thành với người, thương trên nhường dưới, nâng đỡ kẻ yếu hèn, lạc lối... Với vũ điệu da dá của phụ nữ Cơ Tu, chúng ta nhận ra đôi chân thẳng đứng, đôi tay vuông góc và cánh tay song song với thân mình, động tác múa còn thể hiện sự đứng đắn chung thủy và không bị khuất phục trước kẻ gian ác, bạo tàn, trước thiên nhiên…Với ý nghĩa đó, điệu múa da dá dành cho phụ nữ Cơ Tu vốn tính thùy mị, thương chồng yêu con, yêu núi rừng, thầm lặng tất cả vì sự sinh tồn và phát triển của cộng đồng. Để thể hiện điệu múa da dá mang đặc trưng bản sắc dân tộc, phụ nữ Cơ Tu mặc váy dệt bằng thổ cẩm nhiều hoa văn với những sắc màu sinh động, vai trần lộ, cổ đeo vòng cườm, hai tay đưa lên ngang vai, cánh tay vuông góc song song với thân mình, bàn tay ngửa, thẳng ngón về phía sau thể hiện sự mừng rỡ đón đợi vật thiêng, mắt nhìn thẳng, miệng luôn tủm tỉm cười, chân đi trần nhón gót lên lết tròn ngược kim đồng hồ. Theo đó, động tác múa uyển chuyển, đều đặn, nhẹ nhàng và thật quyến rũ. Trong điệu múa da dá, cánh chỏ tay trên của phụ nữ Cơ Tu luôn thẳng hàng với gót bàn chân đang nhún nhảy nhẹ nhàng trên mặt đất, chính từ đó đã tạo cho bước đi đều đặn theo một quy tắc “đặc trưng” của điệu múa da dá cổ truyền và đặc sắc. Điệu múa da dá truyền thống hướng đi chung của nó là vòng múa luôn luôn ngược kim đồng hồ để tiến về phía trước một cách nhịp nhàng, đồng bộ. Còn nhịp riêng của từng người theo điệu múa bao giờ cũng xoay vòng tròn nhỏ quanh bản thân mình theo chiều quay của kim đồng hồ.

 

Vì vậy, toàn thể vòng tròn của điệu múa di chuyển chậm và ngược kim đồng hồ, theo nhịp điệu cồng chiêng và tiếng trống thập thình; nhịp nhàng trên đôi chân và nhẹ nhàng quay thân mình theo chiều thuận kim đồng hồ. Khi phụ nữ và đàn ông Cơ Tu tham gia vào vòng tròn trong điệu múa Tung tung-Da dá tạo nên vòng múa di chuyển từ trái sang phải, còn từng người tự quay vòng tròn quanh mình, chân nhún nhẹ nhàng luôn thực hiện động tác từ phải sang trái. Tuy nhiên, có một nguyên tắc là sau khi tiếng trống chiêng ra sân vang lên thì bao giờ người con gái cũng bước ra múa trước, hết lượt con gái, nối tiếp hàng con trai và nếu người đông một vòng chật thì tạo thành hai vòng tròn cùng nhảy múa một lúc và luôn sắp xếp đi trước là nữ, sau là nam; vòng trong là nữ, vòng ngoài là nam.

Điệu múa Da dá của phụ nữ Cơ Tu trong một lễ hội truyền thống.

Tung tung-Da dá là điệu múa dân vũ hòa trộn cho thấy sự hiệp lực của đàn ông, thanh niên với đàn bà và thiếu nữ Cơ Tu. Một hệ vũ trụ được dựng lại, sinh động, nhịp nhàng cùng với điệu thức của tiếng trống thập thình và âm thanh cồng chiêng và các loại nhạc cụ truyền thống khác luôn ngân dài tan vào vũ trụ bao la và thấu đến thần linh, tổ tiên ông bà người Cơ Tu. Và đấy cũng chính là ước vọng của những người Cơ Tu hiền hòa và chất phác.

 

Mỗi khi cộng đồng tổ chức lễ hội bao giờ cũng có đống lửa được đốt lên ở trước ngôi nhà Gươl của làng. Đống lửa luôn là trung tâm được xem như ánh lửa mặt trời luôn tỏa sáng, vòng tròn múa chung quanh ánh lửa được ẩn dụ như đường hoàng đạo của trái đất đang quay quanh mặt trời để có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, còn mỗi cá nhân trong vòng tròn được ẩn dụ bí ẩn vừa quay chung quanh mặt trời và đồng thời tự quay chung quanh mình nó để có ngày đêm như nhịp điệu Tung tung-Da dá xoay tròn.