Khát vọng Tây Nguyên “nơi ngày đông gió thổi”

Đinh Thị Như Thúy từng là một “hiện tượng thơ”. Đến nay, Đinh Thị Như Thúy mới công bố 5 tác phẩm nhưng năm 2011, chị đã kịp “ẵm” về mình Giải thưởng thơ Hội Nhà văn – một giải thưởng mà bất cứ người làm thơ nào cũng mơ ước. Trường ca “Nơi ngày đông gió thổi” (NXB Hội Nhà văn quý I/2022) là tác phẩm mới nhất của chị.

Đinh Thị Như Thúy sinh ra ở Thừa Thiên - Huế, từng có thời gian dài dạy học ở Tây Nguyên, trước khi về định cư và sáng tác văn chương ở Đà Nẵng. “Nơi ngày đông gió thổi” được chị hoàn thành hơn 12 năm trước, tại huyện Krông Pắc.

Nhà thơ Đinh Thị Như Thúy. Ảnh: Internet

“Nàng ngẩng mặt lên trời. Đó là buổi sáng của một ngày đông đến sớm”, “Mỗi ngọn gió ào ạt kể một câu chuyện”, “Những đồi dã quỳ đẹp đến mức có thể lẩn vào đó mà chết”, Đinh Thị Như Thúy mở ra một không gian đa chiều, bắt đầu của “Nơi ngày đông gió thổi”. “Nàng nẩng mặt lên cao. Đó là buổi sáng của một mùa đông đến sớm. Gió mang hơi lạnh chảy tràn trề nàng”. “Gió” và “nàng” nhân vật trữ tình của thơ đều cảm nhận ra ở nhau “khát vọng tự do”.

Tôi từng đến Tây Nguyên nhiều lần, từng mê mải ngắm những con đường rợp vàng dã quỳ và tìm hiểu về nguồn gốc loài hoa mang bản sắc vùng đất này. Dã quỳ đưa con người trở về huyền sử với mối tình bất diệt, đó là hiện thân của nàng H’Linh. Dã quỳ dễ mọc, mọc nhanh, sức sống mãnh liệt trở thành biểu tượng của tình yêu chung thủy.

Xuyên suốt trường ca là cuộc đối thoại đến vật vã, mệt lả, ra đi... của “nàng” – “người đàn bà”. “Buổi chiều không dưng đỏ rựng như đám mây. Gió cuồng nộ. Ngoài bờ rào, dã quỳ vàng một màu gắt gỏng. Người đàn bà chợt thèm ngoại ô với những đồi dã quỳ ngờm ngợp”, Đinh Thị Như Thúy dẫn người đọc đến một khu vườn tưởng tượng của chị “... lúc nào cũng thẫm tối rồi một lúc nào đó lóe sáng lên ánh sáng của vạt quỳ trổ hoa muộn ánh lên những vệt vàng. Những bông dã quỳ trong một hiện thực không mọc trong vườn của chị... trong những vệt vàng muộn và đầy mệt mỏi kia nhưng lại đang trỗi dậy sự sống mãnh liệt đến mức nức nở” (Nguyễn Quang Thiều).

Đọc “Nơi ngày đông gió thổi”, từ hiện thực thứ nhất, tôi hình dung ra hiện thực thứ hai và nhớ Alejo Carpentier y Valmont (1904 - 1980), tiểu thuyết gia, nhà bình luận và nghiên cứu âm nhạc Cuba. Hiện thực thứ hai hay còn gọi “Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo” là trường phái văn học hình thành và phát triển trong khoảng những năm 40 - 50 của thế kỷ 20. Với Alejo Carpentier y Valmont, khi viết lời tựa cho cuốn “Vương quốc của thế giới” ông không dùng từ “chủ nghĩa hiện thực huyền ảo” mà là “hiện thực thần kỳ”. Ông nói: “Thần kỳ là sự đột biến của hiện thực, là sự biểu hiện đặc thù đối với hiện thực, là sự thể hiện kỳ diệu khác biệt, phi thường đối với tính phong phú của hiện thực, là cường điệu quy mô và trạng thái của hiện thực. Có thể nói, sự phát hiện hiện thực thần kỳ này mang đến cho người đọc sự hưng phấn tinh thần đến cực điểm”.

Trong “Nơi ngày đông gió thổi” ngồn ngột những trường đoạn, khổ thơ làm người đọc liên tưởng đến hiện thực thứ nhất, ngoài cuộc đời, đã từng xảy ra. Đó có thể là sang chấn tâm lý giữa cuộc sống và hy vọng, lời hứa và lòng tin, tuyên truyền và tín ngưỡng, hòa nhập và bản sắc, nơi mình sống và cố thổ...

Đặc điểm của trường ca là giàu tính tự sự. Trong “Nơi ngày đông gió thổi”, Đinh Thị Như Thúy tạo ra các “tầng” đối thoại, vừa hiện thực, vừa mờ ảo. “Nàng nhìn thấy bên cạnh nàng, những người đàn ông lái máy cày, những đứa trẻ đi mót cà phê, những người đàn bà có gót chân sần nẻ và đôi bàn tay xây xát mùa màng, những người ly hương làm thuê, những đứa trẻ chán chường, những ngọn gió hoang, những cánh chim theo mùa di trú, những dã quỳ bất ổn, những cỏ lau, những chiếc lá, những bụi đất, những côn trùng”. Vì thế mà tìm kiếm “Tự do. / Ra đi. / Phiêu lưu. / Mê dại”. “Đó là cảm giác mùa đông ở xứ sở này”.

Những xung đột hiện thực, dẫn đến “Nơi đầy rẫy những mơ hồ và lẫn lộn... Nơi chỉ biết tranh đoạt mà không biết chinh phục. Nơi chỉ biết đòi hỏi mà không biết lao động nghiêm túc. Nơi đầy ắp những hèn hạ đố kỵ soi mói khó chịu với tất thảy những gì tốt đẹp xung quanh”. Trường ca “Nơi ngày đông gió thổi” đã tạo ra “một thế giới hoàn toàn khác”. Đây cũng là sự khác biệt của Đinh Thị Như Thúy, trong tác phẩm trường ca truyền thống, ký sinh vào hiện thực để “tự sự”. Chị đã tạo ra được “không gian tinh thần” cho đối thoại.

Trong “Nơi ngày đông gió thổi”, Đinh Thị Như Thúy sử dụng nhiều động từ “ra đi”, có lúc như là mệnh lệnh từ tâm thức, có lúc là bước chân của “nàng”. Bước chân “nàng”, có thể chỉ bước trong mộng du nhưng đầy khao khát. “Nàng” là đại diện, dẫu nhiều khi mâu thuẫn. “Ra đi là khát khao rồ dại nhất. Cũng là khát khao mãnh liệt nhất. Của tất cả giống loài. Ở xứ sở này”.

“... Đôi khi tràn ngập trong em những câu hỏi

Kết thúc đáng sợ hơn?

Hay con đường đi đến kết thúc đáng sợ hơn?

Đôi khi tràn ngập trong em những băn khoăn

Về những ngày đã cũ”

Nhưng đi đâu, khi “Ngày của chúng ta đã hết...Thời gian đặt trước chúng ta những giới hạn chật hẹp”. “Nàng” chăm bẵm lại khu vườn vào cuối buổi chiều, khi mùa đông cuồng nộ đi qua, tự nhủ mình “Đừng ám ảnh nữa. Đừng nghe ngóng nữa”. Kỳ lạ thay, “Ngoài kia vạt quỳ trổ hoa muộn ánh lên những vệt vàng”. “Kỳ diệu thay cho màu hoa ấy. Xuyên qua giá lạnh để dâng lên. Không một quyền lực nào ngăn trở, ràng buộc được”.

Bao vất vả, mỏi mệt, chán chường... trong khu vườn của “nàng” không phải là cá biệt. Giấc mơ của “nàng” cũng đâu phải là cá biệt, nó vừa có ở đây, nơi này, nơi kia. “Không một quyền lực nào ngăn trở, ràng buộc được” giấc mơ về tình yêu, cuộc sống, về quy luật.

“Nơi ngày đông gió thổi”, gồm 21 chương, được đặt tên từ “Khúc một” đến “Khúc hai mươi mốt”. “Và bây giờ, xin mời xuống thuyền, lên boong của những kẻ điên, đuổi theo một miền mơ tưởng, kỳ thực không quá xa lạ với thế giới của chúng ta, dẫu có lúc trông chừng như đối nghịch...”, mở văn bản, tôi để ý và suy nghĩ đến việc chị lựa chọn câu nói này của Jaques Dournes làm đề từ. Jacques Dournes (1922 - 1993), bút danh là Dam Bo, là nhà truyền giáo, nhà nghiên cứu về nhân chủng học và ngôn ngữ học người Pháp. Ông nổi tiếng với những nghiên cứu về lịch sử, xã hội, phong tục của các dân tộc vùng Tây Nguyên. Nhà văn hóa Jacques Dournes từng xuất bản nhiều tác phẩm, câu được nhà thơ Đinh Thị Như Thúy chọn làm đề từ, trong tác phẩm “Rừng, đàn bà, điên loạn. Đi qua miền mơ tường Gia Rai”. Tôi nhận ra sự liên hệ giữa Jacques Dournes và Đinh Thị Như Thúy trong tác phẩm “Nơi ngày đông gió thổi”. “Miền mơ tưởng” của “nàng” và mỗi người, rằng đâu xa lạ với hiện thực?

Nhà thơ, nhà lý luận phê bình văn học Mai Văn Phấn từng nhận định về thơ Đinh Thị Như Thúy và hiện thực trong thơ chị: “Đời sống ấy không giống những vỉa quặng lộ thiên mà chìm ẩn nơi tầng sâu không dễ dàng nhận biết. Tôi muốn ví nội lực và vẻ đẹp ấy trong thơ Đinh Thị Như Thuý tựa mạch nước ngầm lặng lẽ chuyển dịch trong lòng đất, làm màu mỡ đất đai, cho cây lá tốt tươi, đơm hoa kết trái…”.

Thơ Đinh Thị Như Thúy khó đọc, nhưng luôn đánh thức cảm xúc thơ của người đọc. “Nơi ngày đông gió thổi” thêm một lần gọi đúng tên vẻ đẹp của thi ca.

     Ngô Đức Hành