Người nông dân với hành trình kiến tạo hạt cà phê đặc sản

Sinh năm 1963 ở một vùng quê của huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, đến năm 1985, ông Nguyễn Văn Phúc (Chủ tịch Hội đồng quản trị, kiêm Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Dịch vụ Công bằng Ea Kiết) chuyển vào Đắk Lắk lập nghiệp và cũng "bén duyên" với ngành hàng cà phê từ khi ấy.

Bắt đầu chỉ là anh công nhân làm việc tại Lâm trường Buôn Ja Wầm, sau đó trải qua nhiều cương vị công tác, những kiến thức về cà phê, sản xuất cà phê được ông tích lũy dần qua từng năm tháng để rồi cứ thế gắn bó với loại cây trồng đặc biệt này đến hơn nửa đời người.

Ông Phúc kể lại: “Năm 2007, tôi về nghỉ hưu theo chế độ. Khi ấy về vùng đất Ea Kiết này thấy bà con sản xuất cà phê theo kiểu tự phát, nhỏ lẻ, manh mún, không được hướng dẫn, hỗ trợ khoa học kỹ thuật và sản phẩm làm ra không có chứng nhận… nên rất khó có thể tạo ra giá trị cao và vươn xa trên thị trường. Do vậy tôi nảy sinh ý định và bắt tay vào thành lập tổ hợp tác, sau đó phát triển lên thành Hợp tác xã Nông nghiệp Dịch vụ Công bằng Ea Kiết như hiện nay…”.

Ông Nguyễn Văn Phúc (bên trái) trao đổi về kỹ thuật canh tác cà phê với thành viên hợp tác xã.

Khi mới thành lập, hợp tác xã có 48 hộ thành viên tham gia chương trình sản xuất cà phê bền vững với diện tích hơn 91 ha, sản lượng khoảng 360 tấn/năm. Những ngày đầu hoạt động gặp nhiều khó khăn do các thành viên chưa quen với quy trình sản xuất cà phê theo tiêu chuẩn quốc tế.

Với tâm niệm, sản xuất cà phê bền vững là con đường tất yếu để nâng cao giá trị hạt cà phê và bảo vệ môi trường, bằng sự kiên trì, tâm huyết và lòng nhiệt tình, ông đã vận động, từng bước thay đổi nhận thức của các thành viên hợp tác xã. Đồng thời, hướng dẫn các thành viên cách chăm sóc vườn cây theo hướng hữu cơ, hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học, thực hiện nghiêm ngặt quy trình canh tác theo tiêu chuẩn chứng nhận thương mại công bằng FLO (Fairtrade).

Theo ông Phúc, điều quan trọng trong quy trình sản xuất cà phê để có chứng nhận FLO đó là bảo tồn và phát triển được hệ sinh thái. Người trồng phải tuyệt đối tuân thủ các quy định từ việc làm cỏ, tưới nước, tỉa cành, bón phân, cho đến quá trình thu hái, tất cả đều được ghi chép đầy đủ vào sổ nông hộ và đúng kỹ thuật. Đặc biệt, người trồng cà phê không được lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân hóa học... Nhờ đó, hợp tác xã ngày càng đi vào hoạt động ổn định, phát triển và là một trong những đơn vị đầu tiên trong ngành hàng cà phê Việt Nam xây dựng thành công theo tiêu chuẩn chứng nhận FLO. Đến nay, hợp tác xã có 75 thành viên, diện tích 136 ha, đạt sản lượng 535 tấn cà phê chứng nhận.

Ông Nguyễn Văn Phúc (giữa) kiểm tra chất lượng sản phẩm cà phê.

Không chỉ chú trọng đến sản xuất bền vững, người lãnh đạo hợp tác xã ấy còn đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao năng lực chế biến, phát triển thương hiệu cà phê rang, cà phê bột chất lượng cao, theo hướng cà phê đặc sản, với sự đầu tư lớn cho xây dựng dây chuyền chế biến ướt, mua hệ thống máy phân loại màu cà phê nhân xô theo tiêu chuẩn của doanh nghiệp xuất khẩu và các nhà rang xay trong nước… Ông cũng luôn khuyến khích các thành viên tìm tòi, sáng tạo để tạo ra những sản phẩm cà phê đặc sản có hương vị độc đáo, mang đậm bản sắc địa phương. Qua đó, từ năm 2020, hợp tác xã đã tham gia làm cà phê đặc sản; trong đó năm 2024 vừa qua đứng thứ 8 trong top 10 cà phê Robusta tại Cuộc thi cà phê đặc sản Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Văn Phúc, làm cà phê đặc sản là cả một chặng đường dài và khó khăn. Làm cà phê đặc sản có những yêu cầu về kỹ thuật, lựa chọn vườn cây, quy trình canh tác, quản lý chăm sóc, thu hoạch, chế biến tỉ mỉ đòi hỏi nhiều công sức và chi phí đầu tư cao hơn nhiều so với cà phê thông thường. Bên cạnh đó, việc sản xuất cà phê đặc sản cũng còn gặp khó khăn do biến đổi khí hậu, tình trạng thời tiết cực đoan, hạn hán, sâu bệnh có thể ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng cà phê.

Với diện tích 136 ha hiện nay của hợp tác xã, nhưng chỉ có khoảng 1 ha là cà phê đặc sản, sản lượng thu hoạch từ 1 – 4 tấn/năm, đây là con số còn khá khiêm tốn. Hơn nữa, thị trường cà phê đặc sản còn khá nhỏ hẹp, chủ yếu phục vụ đối tượng khách hàng có thu nhập cao. Điều này đòi hỏi hợp tác xã phải có chiến lược marketing, quảng bá sản phẩm hiệu quả để mở rộng thị trường tiêu thụ…

Lan Anh