INF đổ vỡ: Một cuộc đua vũ trang mới lại bắt đầu

Tuyên bố của Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết, tên lửa rời khỏi bệ phóng ở đảo San Nicolas, một bãi thử của Hải quân Mỹ ngoài khơi Los Angeles, California và đã bay khoảng 500 km trước khi trúng mục tiêu.

Vụ thử nghiệm tên lửa tầm trung được cho là nhằm đáp trả việc Nga triển khai các loại tên lửa mới trong những năm gần đây, trong đó có Novator 9M729 được cho là vi phạm INF.

Được ký giữa Tổng thống Mỹ Ronald Reagan và lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev tháng 12-1987, Hiệp ước INF buộc cả hai nước phải hủy hơn 2.600 tên lửa phóng từ mặt đất có tầm bắn từ 500-5.500 km – những vũ khí được cho là gây bất ổn đối với lục địa châu Âu vì khả năng tiến tấn công từ bất cứ đâu.

Việc đạt được INF từng được đánh giá là thành công lớn nhất về kiểm soát vũ khí của thời kỳ “Chiến tranh lạnh” và hiệp ước cũng được xem như “tấm khiên” bảo đảm an ninh và ổn định ở châu Âu, cũng góp phần vun đắp nền tảng cho hòa bình thế giới.

Tuy nhiên, INF đã “vỡ vụn” vào ngày 2-8- 2019 khi Mỹ chính thức rút khỏi. Bộ Ngoại giao Nga cũng xác nhận chấm dứt hiệu lực của thỏa thuận này, theo đó hai cường quốc hạt nhân sẽ không còn chịu sự ràng buộc của cơ chế kiểm soát vũ khí quan trọng trên.

Tên lửa Harpoon được phóng từ tàu khu trục USS Fitzgerald của Mỹ trong cuộc tập trận bắn đạn thật trên biển gần Guam. (Ảnh: AFP/TTXVN)

“Cái kết buồn” này phản ánh một thực tế rằng Nga và Mỹ đã không thể tìm được tiếng nói chung qua đối thoại để “cứu” INF. Có vẻ lập trường cứng rắn của cả hai khiến các cuộc thương lượng kéo dài 6 tháng qua kể từ thời điểm Mỹ “kích hoạt” thủ tục rút khỏi INF ngày 2-2 không đem lại kết quả, thậm chí còn có nguy cơ ảnh hưởng tới Hiệp ước hạn chế và cắt giảm vũ khí chiến lược (START) mới sẽ hết hiệu lực vào năm 2021.

Tranh cãi giữa hai bên liên quan tới INF càng trầm trọng sau những biến động trong môi trường an ninh xung quanh Mỹ và Nga, đặc biệt khi Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) liên tục mở rộng sự hiện diện quân sự về phía Đông sát biên giới Nga, điều mà Moskva coi là mối đe dọa an ninh nghiêm trọng. Nga nghi ngờ các loại vũ khí Mỹ bố trí ở Đông Âu vi phạm hiệp ước.

Có ý kiến cho rằng Hệ thống phòng thủ tên lửa của NATO tại châu Âu chủ yếu là một cái cớ để “các bên thứ ba” - ám chỉ các nước thành viên NATO ở châu Âu không bị ràng buộc bởi hiệp ước này - xây dựng lực lượng tên lửa tầm trung chống Nga. Trong khi đó, Mỹ cũng nghi ngờ Moskva phát triển các loại vũ khí vượt qua các hạn chế theo quy định của INF. Mặt khác, Mỹ cho rằng việc chịu sự ràng buộc của INF phần nào hạn chế khả năng của Washington trong việc đối phó với những nguy cơ từ các quốc gia “đối thủ địa chính trị” sở hữu tên lửa tầm ngắn và tầm trung.

Giới chức Mỹ nhiều lần lên tiếng coi các lực lượng tên lửa của Trung Quốc, chủ yếu là tên lửa hành trình có thể mang đầu đạn hạt nhân, là mối đe dọa an ninh của Mỹ, khiến Mỹ phải nới lỏng ràng buộc của mình trong việc phát triển và bố trí tên lửa tầm ngắn và tầm trung.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng từng tuyên bố muốn đạt một thỏa thuận kiểm soát vũ khí “thế hệ kế tiếp,” toàn diện hơn với cả Nga và Trung Quốc nhằm thay thế INF, bởi Trung Quốc chưa có bất cứ thỏa thuận kiểm soát vũ khí tương tự nào với Mỹ.

Vụ thử tên lửa hành trình phóng từ mặt đất tại đảo San Nicolas, bang California (Mỹ) ngày 18-8-2019. (Ảnh: AFP/TTXVN)

Dù Mỹ và Nga có lý do gì thì việc IMF bị “khai tử” cũng kéo theo nhiều hệ lụy. Quan hệ Nga - Mỹ càng căng thẳng khi hai bên sa vào chỉ trích và đổ lỗi cho nhau gây ra sự đổ vỡ của INF, và tình trạng này sẽ tiếp tục leo thang nếu hai bên triển khai các tên lửa tầm trung và tầm ngắn vốn trước đây bị cấm theo INF. Cục diện này càng khoét sâu thêm sự nghi kỵ và thù địch giữa Nga và Mỹ nói riêng, Nga và phương Tây nói chung, thậm chí có thể dẫn tới “cuộc Chiến tranh lạnh quy mô nhỏ”.

Một cuộc chạy đua vũ trang mới không chỉ có sự tham gia của Nga và Mỹ, mà sẽ kéo theo các cường quốc khác vốn đang tìm mọi cách để khẳng định vị thế của mình trên trường quốc tế, cũng được cảnh báo có thể diễn ra, làm trầm trọng hơn sự mất cân bằng chiến lược toàn cầu.

Viễn cảnh về một thế giới không kiểm soát chặt chẽ vũ khí hạt nhân đã được hiện thực hóa trong những tuần gần đây với vụ nổ ở Nga hôm 8-8 khiến 7 người thiệt mạng. Theo các chuyên gia phương Tây, vụ nổ ở Nga là do thất bại khi phóng thử tên lửa hành trình năng lực hạt nhân mới - một trong số rất nhiều vũ khí tiên tiến mà Nga, Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh nhau trong cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân.

Chính quyền Tổng thống Barack Obama trước đây đã xây dựng kế hoạch 1.200 tỷ USD nhằm duy trì và thay thế bộ ba Không quân, Hải quân và Lục quân Mỹ dựa trên vũ khí hạt nhân. Tổng thống Trump thậm chí còn đi xa hơn. Báo cáo hạt nhân của Lầu Năm Góc công bố năm ngoái đã đề xuất bổ sung thêm 500 tỷ USD, trong đó có 17 tỷ USD cho các vũ khí hạt nhân chiến thuật cỡ nhỏ có thể được sử dụng trên các chiến trường thông thường.

Khả năng Nga - Mỹ tìm được lối thoát trong giải quyết các bất đồng đối với INF và tìm kiếm một cơ chế kiểm soát vũ khí mới rất khó khăn. Trong bối cảnh tình hình thế giới diễn biến phức tạp như hiện nay, INF đổ vỡ đã tạo ra một điểm nóng bất ổn mới với hậu quả khó kiểm soát. Tương lai của START mới, Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) hay Hiệp ước cấm thử vũ khí hạt nhân toàn diện (CTBT) đều trở nên bấp bênh.

Hồng Hà (Theo TTXVN, VOV)