Những câu hỏi lớn xung quanh nền văn minh Ai Cập cổ đại

Tutankhamun thực sự là ai?

Mặc dù pharaoh nổi tiếng nhất, không thể phủ nhận của Ai Cập là Tutankhamun nhưng hậu thế thực sự biết rất ít về người này. Tutankhaten có thể được sinh vào năm 1346 trước Công nguyên tại thành phố Amarna, cách thủ đô Cairo (Ai Cập) chừng 290 km về phía nam. Tutankhaten được mệnh danh là “hình ảnh sống của mặt trời Aten”. Cha ông là pharaoh dị giáo Akhenaten, còn mẹ ông có thể là Kiya, một trong những bà vợ nhỏ, hoặc vợ chính của Akhenaten.

Tutankhaten lên ngôi khi cha ông qua đời vào năm 1336 trước công nguyên, sau đó đổi tên thành Tutankhamun khi sự sùng bái Aten chấm dứt và sự tôn thờ thần Amun được khôi phục. Ông trị vì cho đến khi qua đời vào năm 317 trước Công nguyên. Nguyên nhân cái chết của Tutankhaten hiện vẫn đang là trọng tâm của các cuộc tranh luận. Xác ướp của Tutankhaten được phát hiện tại Thung lũng các vị Hoàng đế năm 1922, cho thấy ông chết lúc 18 tuổi nhưng không cho biết chết như thế nào. Cơ thể của Tutankhamun được bảo quản tốt mặc dù ông đã bị tổn thương ở nhiều giai đoạn khác nhau, ngay trước hoặc sau khi qua đời, trong quá trình ướp xác tỉ mỉ, hay ngay bên trong ngôi mộ (nơi có phản ứng hóa học khiến nó đẩy quan tài nổi lên) hoặc trong quá trình do khí trong quan tài bị hút hết... Việc xác định nguyên nhân tử vong rất khó khăn vì không phải tất cả bệnh tật đều để lại dấu vết hoặc do thời gian đã quá lâu.

Pharaoh Tutankhamun và quan tài vàng của ông.

Vì sao chữ tượng hình lại phát triển mạnh thời Ai Cập cổ đại?

Văn bản chữ tượng hình đã phát triển qua nhiều thiên niên kỷ và trở thành một hệ thống chữ viết tinh vi với hàng ngàn dấu hiệu. Nguyên thủy, chữ viết này từng được người Hy Lạp mô tả như là chữ tượng hình (hieroglyphs) hay chữ khắc.

Các nhà khảo cổ Đức đã khai quật những ngôi mộ của các nhà lãnh đạo sớm nhất của Ai Cập tại Abydos vào cuối những năm 80 thế kỷ trước và phát hiện thấy khoảng 150 mẫu nhỏ bằng xương, ngà voi và gỗ chạm trổ trên đó có chữ tượng hình đơn giản (proto-hieroglyphs) mô tả mọi thứ từ tấm lót vải lanh đến lọ dầu, kèm theo con số ghi số lượng và nơi xuất xứ. Các mẫu nhãn hiệu này thường gắn liền với hàng hoá, có ghi niên đại đến khoảng năm 3250 trước Công nguyên. Đây là những bằng chứng sớm nhất cho thấy cách thức các quan trong triều đình Ai Cập dùng cho việc ghi chép các khoản thuế bằng hiện vật. Đây cũng là tài liệu quan trọng nhất về mặt lịch sử, vì những hình ảnh này tạo thành một tập lệnh có thể đọc được về ngữ âm mà một số người cho rằng đó là văn bản đầu tiên trên thế giới, thậm chí còn ra đời trước cả chữ viết của người Sumeria ở Mesopotamia.

Người Ai Cập có niên đại cổ nhất được tìm thấy là ai?

Năm 1994, các nhà khảo cổ Bỉ đã tiến hành khai quật một vị trí tại mỏ đá Stone Ages ở Taramsa Hill gần Dendera, cách Luxor chừng 64 km về phía bắc và bất ngờ phát hiện thấy nhiều xác người có niên đại sớm nhất chưa từng tìm thấy bao giờ, trong số này có thi thể của một đứa trẻ. Xác chết được chôn cất cẩn thận theo tư thế ngồi, hướng về phía mặt trời mọc, đầu gối bệ cát ngửa mặt lên trời. Đứa trẻ có niên đại thuộc thời Pleistocen muộn (thể Canh Tân) cách đây 60.000-55.000 năm, khi chết đang ở độ tuổi từ 8 - 10. Do mảnh xương rất mong manh và phân mảnh nên không thể xác định được giới tính nam hay nữ.

Không chỉ là xác người Ai Cập cổ xưa nhất được phát hiện thấy ở Bắc Phi, mà xác đứa trẻ nói trên còn cung cấp bằng chứng quan trọng trong lịch sử của loài người nói chung và của người Ai Cập cổ đại nói riêng. Theo các nhà nhân chủng học thì "Vị trí của khám phá này rất quan trọng, bởi vì nó nằm trên tuyến đường di cư của con người hiện đại từ châu Phi sang châu Á và châu Âu cách đây 50.000 đến 100.000 năm về trước", nhóm khảo cổ kết luận.

Nữ hoàng Cleopatra là người Ai Cập?

Cleopatra VII Đại đế là pharaoh cuối cùng của triều đại Ptolemaic (305-30 TCN). Vua Alexander Đại đế xứ  Macedona đã chiếm cứ Ai Cập vào năm 332 trước công nguyên trong thời gian chinh phục đế quốc Ba Tư. Các hậu duệ của ông, gồm 15 vị pharaoh là đàn ông, tất cả đều được gọi là Ptolemy cùng chia sẻ ngôi vị với những người đồng hành là phụ nữ. Trong số các vua nữ có Cleopatra VII, bà từng cai trị đất nước cùng với cha mình, sau đó đến lượt các anh trai và cuối cùng là con trai bà nối ngôi (Julius Caesar) Ptolemy XV, gọi là Caesarion. Mặc dù các Ptolemy ban đầu nói tiếng Hy Lạp và duy trì văn hóa Hy Lạp, nhưng dần dần lại bị ảnh hưởng bởi các truyền thống cổ của Ai Cập. Bằng chứng là, vào năm 181 trước công nguyên, Ptolemy V đã ướp xác thay vì hỏa táng, còn Ptolemy VIII lại cho một trong những con gái của ông lấy những người trong họ để duy trì dòng dõi quý tộc Ai Cập.

Cleopatra VII sinh ra ở Ai Cập và cũng giống như hầu hết những người tiền nhiệm, bà là phụ nữ đầu tiên học ngôn ngữ Ai Cập và giành được sự ủng hộ của các phe phái chống lại bà ở Rome. Hình ảnh bà tại các đền thờ của Ai Cập cho thấy Cleopatra là một chính khách tiêu biểu của Ai Cập với sự quyến rũ truyền thống và mái tóc dài óng mượt. Tuy nhiên, những bức chân dung bằng đá cẩm thạch cổ điển lại cho thấy những lọn tóc bồng bềnh, lượn sóng của bà được tạo dáng theo phong cách Hy Lạp. Một bức tranh sơn  mài khác còn vẽ bà có mái tóc đỏ. Từ đây, việc tranh cãi về sắc tộc của Cleopatra tiếp tục nổi lên, mặc dù nguồn gốc của mẹ và bà của nữ hoàng không được biết đến, phần lớn nhiều giả thiết cho rằng bà, mẹ và bản thân Cleopatra đều là thành viên thuộc tầng lớp quý tộc Ai Cập.

Nam Bắc Giang

(Dịch từ Historyextra.com- 2-2018)