Những nền văn minh còn bí ẩn

Nền văn minh Norte Chico

Nền văn minh Norte Chico (năm 3.500 – 1.800 trước Công nguyên - TCN) còn được gọi là văn minh Caral hoặc Caral-Supe chứa đựng rất nhiều bí ẩn; nguyên thủy đây là khu định cư của người Chico nằm ở phía bắc thủ đô Lima (Peru) ngày nay.

Norte Chico là xã hội tiền Colombo, bao gồm trên 30 trung tâm dân cư lớn, thủ phủ là thành phố Caral thuộc thung lũng Supe có diện tích rộng hơn 626 ha, thuộc dãy Andes. Caral được người Norte Chico gọi là vùng đất linh thiêng do tập trung nhiều công trình tôn giáo, được xây dựng trên nền đất cứng của sa mạc, phía trước là thung lũng xanh tươi.

Vùng đất thiêng Caral (thuộc nền văn minh Norte Chico) nhìn từ trên cao.

Thành tựu ấn tượng nhất của nền văn minh Norte Chico là những kiến trúc đồ sộ và nghề dệt; đặc biệt là các kim tự tháp và hệ thống thủy lợi phức tạp khiến Norte Chico trở thành nơi có nền nông nghiệp phát triển và có khả năng tự cung tự cấp hàng hải. Ngày nay, tại vùng đất này còn lưu giữ nhiều công trình cổ đại đồ sộ, gồm các kim tự tháp và phần còn lại của các hệ thống thủy lợi phức tạp... Đến nay, đã có 6 kim tự tháp được phát hiện ở Peru, trong đó có kim tự tháp lớn nhất có tên Piramide Mayor. Không có bằng chứng cho thấy người Norte Chico từng tham gia chiến tranh hay xung đột. Các khu định cư tập trung quanh ba con sông chính nên nguyên nhân diệt vong của nền văn minh này được giả thiết có thể là do những đợt hạn hán kéo dài khiến dân số tàn lụi hoặc di cư.

Nền văn minh Nineveh

Nền văn minh Nineveh (6.000 - 612 TCN), nay là vùng đất Mosul của Iraq, từng là một trong những nền văn minh lâu đời nhất, vĩ đại nhất thế giới. Vua Sennacherib (704 - 681 TCN) đã quyết định lấy Nineveh là thủ đô của Đế chế Assyria, cho xây dựng một bức tường lớn với 15 cổng xung quanh và các công trình khác như công viên, kênh đào, cầu cống và một cung điện 80 phòng. Sennacherib tự hào rằng cung điện nói trên là một trong những kiến trúc “độc nhất vô nhị, không có đối thủ”. Một số học giả tin rằng Vườn treo Babylon nổi tiếng ở Nineveh là công trình đã được nhà vua này xây dựng.

Ngoài các kiến trúc nói trên, tại Nineveh còn có một thư viện khổng lồ, chứa hơn 30.000 bài vị đất sét khắc họa hình ảnh hoa văn, dữ liệu. Giới học giả và kinh sư đổ xô đến đây khiến Nineveh trở thành một trung tâm nghệ thuật, khoa học và kiến ​​trúc sầm uất của Trung Đông thời bấy giờ. Một trong những bài vị khác thường nhất được tìm thấy tại đây có nội dung tương tự câu chuyện Noah’s Ark (thuyền Nô-ê), của Sách Sáng thế trong Kinh Thánh.

Phần lớn nội dung của thư viện Nineveh hiện đang được bảo quản trong kho của Thư viện Anh. Mối thù hoàng gia vào năm 627 TCN đã dẫn đến sự sụp đổ của Đế quốc Assyria và vào năm 612 TCN, Nineveh đã bị thiêu rụi bởi lực lượng liên quân gồm người Ba Tư, Babylon và những tộc người khác. Sau đó những người này đã phân chia và chiếm giữ từng khu vực khiến cho các kiến trúc của nền văn minh Nineveh bị thất lạc, hoang tàn.

Nền văn minh Vinca

Văn minh Vinca (5.000 - 3.500 TCN, còn có tên gọi khác là nền văn minh Thung lũng Danube) là nền văn minh có hệ thống chữ viết sớm nhất thế giới, với khoảng 700 ký tự, hầu hết được tìm thấy dưới dạng chạm khắc trên gốm. Mặc dù chưa được dịch nhưng ngôn ngữ này được cho rằng chứa một dạng số cũng như chữ cái rất tiên tiến.

Hệ thống canh tác của Vinca khiến nó trở thành một trong những nền văn hóa thời kỳ đồ đá mới phát triển nhất mà con người từng biết đến. Bằng chứng khảo cổ học đầu tiên được phát hiện vào năm 1908 tại đồi Belo Brdo gần Belgrade. Các khu định cư được cho là đã tồn tại hơn 1.000 năm trước khi bị bỏ hoang. Mỗi khu định cư này chứa vài nghìn người sống trong những ngôi nhà làm bằng đất sét và bùn trộn rơm. Người dân ở đây nuôi động vật và trồng trọt, thậm chí sử dụng cả công cụ dạng như cày bừa để làm đất và gieo trồng ngũ cốc. Các nhà khảo cổ còn tìm thấy cả các các dụng cụ bằng đồng, có niên đại khoảng 1.000 năm trước khi nó được phổ biến tại châu Âu. Tại một nghĩa địa gần Varna, người ta đã phát hiện thấy “Kho vàng Varna” niên đại khoảng 6.500 năm tuổi, có thể là lò rèn vàng lâu đời nhất trên thế giới tạo ra những loại mặt nạ kỳ dị mà hậu thế chưa hiểu hết. Rất nhiều nghiên cứu, nhiều cổ vật được tìm thấy nhưng đến nay người ta vẫn chưa biết tại sao nền văn minh Vinca lại biến mất.

Nguyễn Duy

(Dịch từ Listverse- 4/2019)