Những điều kỳ diệu của địa y

Ít ai biết rằng địa y là loài tiên phong trong chuỗi sinh học. Hãy tưởng tượng rằng, từ hàng nghìn năm trước, khi Trái đất mới hình thành còn trơ trọi thì loài đầu tiên xuất hiện là địa y, sau đó đến rêu, các sinh vật bậc thấp và cây cối, động thực vật đa dạng như bây giờ. Màu sắc của địa y rất đa dạng và bắt mắt, từ đỏ, xanh đến màu trắng ngà.

Địa y có ở mọi nơi: trên cây, trên dây điện, lốp xe hay đất đá và bia mộ... Trong đó, địa y ở trên cây cho sinh khối lớn nhất và có giá trị trong khoa học lẫn thực tiễn. Có những loài dài đến vài mét và treo lơ lửng trên cành cây. Nhưng cũng có những loài chỉ vài milimét bám vào các tảng đá. Các nhà khoa học bằng thuật toán đã tính được trong tự nhiên có khoảng 17.000 loài địa y. Giải đáp câu hỏi rằng địa y mọc trên cây như vậy thì có ảnh hưởng đến cây không, các nhà khoa học Trường Đại học Harvard (Mỹ) đã khẳng định là “không”. Nghiên cứu cho thấy, sự kết hợp giữa nấm, tảo tạo nên địa y và chúng không có rễ nên khi bám vào thân cây sẽ không gây hại cho cây.

Cây địa y phổi.

Địa y có nhiều ứng dụng trong thực tế, điển hình như trong nghiên cứu về khí hậu và y học. Địa y mẫn cảm với môi trường đến nỗi trên những cây mà địa y mọc lên, hướng nào có ẩm độ cao hơn thì địa y mọc nhiều hơn. Một số thành phố có môi trường ô nhiễm thường không có địa y mọc trên cây hay các vật ký chủ khác. Địa y có nhiều dược tính và được sử dụng trong nhiều bài thuốc cổ truyền chữa trị các bệnh về gan và phổi. Một số nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng một số loài địa y có thể chữa được bệnh ung thư và ngăn chặn HIV.

Địa y còn được ứng dụng trong mỹ phẩm, đặc biệt là sản xuất nước hoa. Mỗi năm nước Pháp mua hàng chục tấn địa y để sản xuất nước hoa và các loại dược phẩm quan trọng. Một số nước phát triển mạnh về nghiên cứu địa y trong dược phẩm là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Đặc biệt, Hàn Quốc đã thu thập và bảo quản địa y rất chuyên nghiệp và hiện tại đang nghiên cứu, bào chế thuốc chữa trị ung thư. Ở Việt Nam, có một số nghiên cứu về thu thập và phân loại địa y song mức độ còn khiêm tốn, chủ yếu phục vụ công tác giảng dạy ở các trường đại học.

Một loài địa y.

Bảo tồn địa y cũng là một vấn đề mà các nhà bảo tồn sinh học quan tâm. Nhiều nước đã hạn chế việc khai thác địa y và xây dựng các khu bảo tồn nhằm giữ gìn loài đặc biệt này.

Lê Văn Vượng