Nan giải… chống lao

Mặc dù có nhiều tiến bộ, thành tựu trong công tác phòng và điều trị lao, được thế giới ghi nhận đánh giá cao trong những năm vừa qua, song Việt Nam vẫn chưa thoát khỏi danh sách các nước có bệnh lao là gánh nặng quốc gia.

Tử vong do lao cao gấp hơn 2 lần TNGT và HIV/AIDS cộng lại

Theo điều tra dịch tễ cách đây hơn 5 năm về tình hình hiện mắc hiện nhiễm lao toàn quốc, tỉ lệ mắc lao phổi dương tính (tính từ 15 tuổi trở lên) cao gấp 1,6 lần so với ước tính 90/100.000  dân của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại thời điểm này. Cùng với đó, Việt Nam cũng có tên trong cả 2 danh sách các nước có gánh nặng bệnh lao và gánh nặng lao đa kháng thuốc. Theo Chương trình Chống lao quốc gia, hiện Việt Nam xếp thứ 12 trong 22 nước có số bệnh nhân lao nhiều nhất thế giới, xếp thứ 14 trong 27 nước có bệnh nhân lao đa kháng thuốc cao trên toàn cầu.

Mặc dù trở thành 1 ưu tiên của Chiến lược tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo toàn diện và là 1 trong các mục tiêu thiên kỷ quốc gia, nhưng tỉ lệ mắc lao chỉ giảm có 2,8% trong giai đoạn 2007 - 2011. Nếu tính theo mức giảm trung bình mỗi năm là 0,8% (giai đoạn 2000-2010) thì từ nay đến năm 2030, cũng chỉ giảm được chưa tới 25%, tức là không thể thanh toán được bệnh lao tại Việt Nam như mục tiêu chương trình chống lao quốc gia đề xuất. Và sau 5 năm vừa qua, Việt Nam vẫn ở trong 2 danh sách có gánh nặng bệnh lao và gánh nặng lao đa kháng thuốc.

Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Thiện Nhân nhận định, tỉ lệ tử vong do lao hiện cao hơn tất cả những thống kê về các trường hợp tử vong có yếu tố xã hội với số người chết lên tới gần 30.000 người/năm, tức là khoảng 80 người chết/ngày, cao hơn rất nhiều so với 29 người chết vì tai nạn giao thông, 7 người chết vì HIV/AIDS, 1 người tử vong vì 1 trong 10 bệnh truyền nhiễm (rubella, sốt xuất huyết…) mỗi ngày.

Bệnh nhân lao điều trị tại Bệnh viện Lao và bệnh Phổi Dak Lak. Ảnh: K.O

Cứ 10 người có 4 người mắc

Theo PGS-TS Đinh Ngọc Sỹ, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương kiêm Chủ nhiệm Chương trình Chống lao quốc gia, mỗi năm Việt Nam chứng kiến gần 30.000 người chết do bệnh lao. Trong khi đó, mỗi năm lại có thêm ít nhất 300.000 người mắc lao mới. Ước tính 40% dân số nước ta mắc lao, vị chi cứ 10 người có 4 người mắc. Điều tra dịch tễ cho thấy, bệnh lao phân bố gần như trên khắp cả nước, tập trung nhiều ở phía Nam. Tuy nhiên, đáng báo động, theo nhận định của Chương trình Chống lao quốc gia, phần lớn người mắc lao rơi vào nhóm tuổi trẻ, nhiều nhất ở độ tuổi 35-44. Phần lớn những ca mắc mới nếu được phát hiện sớm sẽ chữa khỏi và bằng chứng là qua thống kê, mỗi năm Chương trình Chống lao quốc gia chữa khỏi cho 92% số bệnh nhân mới phát hiện.

Cùng với đó, các nhóm người nhiễm HIV cũng đồng thời mắc lao không phải ít. Ước tính mỗi năm có khoảng 5.000 bệnh nhân lao/HIV được phát hiện. Phân tích cho thấy, 75% người mắc lao ở lứa tuổi lao động, do đó ảnh hưởng rất lớn đến năng suất lao động và thu nhập. Đã vậy, người nghèo dễ mắc lao, cao hơn 2,5 lần so với người không nghèo, do hoàn cảnh khó khăn, khiến họ không quan tâm hoặc bỏ mặc vấn đề điều trị. Ngoài ra, tình trạng lao đa kháng thuốc cũng đang trở thành vấn đề nan giải cho ngành y tế. Tỷ lệ lao đa kháng thuốc chiếm 2,7% trong tổng số người mắc (khoảng 5.000-6.000 bệnh nhân lao đa kháng thuốc). Bác sĩ Nguyễn Huy Dũng, Giám đốc Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (TPHCM), cho rằng lao kháng thuốc khiến việc điều trị khó khăn, tỷ lệ khỏi bệnh thấp và dẫn đến tử vong cao. Theo BS Dũng, hiện Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch đang điều trị cho hơn 1.000 ca lao đa kháng thuốc.

Thiếu cán bộ chống lao

PGS - TS Đinh Ngọc Sỹ cho rằng, ngoài tình trạng đồng nhiễm lao/HIV và lao đa kháng thuốc đang tăng lên tại Việt Nam, bên cạnh đó là những thách thức chủ quan như thiếu hụt về nhân lực, thiếu sự phối hợp y tế công - tư. Cán bộ làm công tác chống lao đang già đi, không có người thay thế, trong khi bệnh lao đang trẻ lại. Rõ ràng, gánh nặng bệnh lao tại Việt Nam đang ngày càng tăng cao. Tuy nhiên, nguồn lực hiện đang là một vấn đề lớn. Mặc dù chương trình chống lao bao phủ 100% vùng lãnh thổ nhưng có tới 50% cán bộ làm công tác chống lao tuyến huyện chưa được đào tạo, còn ở tuyến xã/phường 100% là kiêm nhiệm và rất nhiều nơi không có cán bộ phòng chống lao.

Nguyên nhân thiếu cán bộ chống lao được ghi nhận là nguy cơ nhiễm lao cao nhưng thu nhập lại rất thấp… 50% cán bộ làm công tác chống lao tuyến huyện chưa được đào tạo, nên chuyên môn về phòng chống lao rất hạn chế. Đồng thời các cơ quan chức năng không quản lý được thuốc chống lao trôi nổi trên thị trường, người dân vẫn có thói quen tự mua để chữa bệnh… Do đó, tỷ lệ lao kháng thuốc càng cao vì điều trị không đúng phác đồ. TS Nguyễn Thị Kim Liên, Phó Giám đốc Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe Trung ương cho biết, có rất nhiều rào cản làm người bệnh lao khó hoàn thành tốt việc khám chữa bệnh. Các rào cản và thách thức có thể từ phía cá nhân người bệnh, phía gia đình, cộng đồng, từ các cơ sở cung cấp dịch vụ y tế và có cả những thách thức mang tính hệ thống, liên quan đến chính sách tài chính, y tế, xã hội. Tuy nhiên, xét về mặt truyền thông, TS Liên cho rằng chưa tạo được sự cộng hưởng của cộng đồng xã hội, nhất là các tổ chức, đoàn thể chưa tích cực tham gia vận động, tuyên truyền. Chính vì thế, để mục tiêu đến 2015 giảm 50% số ca mắc lao so với hiện nay, đòi hỏi cả hệ thống chính trị phải vào cuộc. Trong đó, vai trò của các hội, đoàn cũng rất quan trọng trong việc phổ biến kiến thức, hướng dẫn phòng chống lao cho từng khu phố, tổ dân phố, thậm chí trường học, công sở.

K.O (tổng hợp)