Bến Hến…

Một lời nguyền lưu lại tưởng chừng như chôn vùi một làng vậy mà trở thành kế sinh nhai cho hàng trăm hộ dân trong suốt 300 năm.

Một trong những truyền thuyết kể rằng: có viên quan đi qua bến sông gọi mãi dân Kẻ Thượng (Bến Hến) không chịu chở đò qua sông, mãi sau có một thuyền ngang qua ghé vào chở. Giận quá, khi đò ra giữa sông ông này viết lá bùa “Ba năm có một kỳ thi. Làm dân Kẻ Thượng đừng đi phí tiền” rồi ném xuống sông. Lý trưởng biết chuyện lo lắng bắt dân Kẻ Thượng đi mò mãi không thấy. Họ nghĩ ra cái giỏ cào rộng, mỏng vét dưới đáy sông để tìm nhưng lá bùa không thấy mà lại được rất nhiều hến. Cái tên Bến Hến liền với nghề ở xã Trường Sơn, huyện Phúc Thọ, Hà Tĩnh hình thành từ đó.

Chỉ trên một quãng sông khoảng 400 m mà có tới hàng trăm gia đình đốt lò, đãi hến. Theo con nước, nhưng thường thì nửa đêm về sáng đàn ông bắt đầu dong thuyền đi ngược sông La lên sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu hoặc ra tận sông Lam lên tới tận Nam Đàn, Đô Lương cào hến. Giờ đã có thuyền máy, cào sắt nên họ ít khi phải dầm mình trong nước, nhất là mùa đông giá lạnh.

Gần trưa, phụ nữ đi bán hến từ khắp các chợ trong vùng cách đến mấy chục cây số tới tận Vinh, TP.Hà Tĩnh, Hồng Lĩnh hay các huyện như Hương Sơn, Hương Khê về. Họ vội vàng ăn rồi ra bến bắc chảo, chất củi.

Luộc hến phải có kỹ thuật và kinh nghiệm. Lửa phải rực, đượm và đều. Khi nước trào ra phải đảo cho để hến nở đều. Nước sôi trào ba lần ruột hến sẽ không dính vỏ nữa, săn đều và dễ đãi.

Phải khoẻ và bền bỉ thì mới theo được nghề hến. Quanh năm dầm mưa dãi nắng, hè thì mồ hôi đổ xuống từng con hến, đông thì tê tái ngấm vào tận xương, còng lưng cả ngày, oằn mình bê vác nên nhiều người mắc các bệnh về xương khớp

Đổ hến đã luộc vào rổ nhỏ, quấy vòng tròn thật mạnh ruột hến nhẹ sẽ nổi lên và trôi ra thúng lớn bên ngoài. Công đoạn đãi sạch và đãi ruột chiếm tới 50% thời gian. Dù cho đã có ủng cao chống nước nhưng mỗi ngày phụ nữ ở đây vẫn dầm mình trong nước khoảng 4-5 giờ. Vỏ hến cũng tích lại bán nung vôi hoặc làm thức ăn cho vịt.

Trừ việc chuyển từ trong bếp xuống bến sông là dùng xe cút kít, còn tất cả các công đoạn đều đè lên tấm lưng của những người phụ nữ. Mùa hè thì được giá hơn, giá hến nguyên con khoảng 20.000 đồng/kg, giá ruột đãi rồi từ 150 đến 200 nghìn/kg tùy to nhỏ. Trừ củi lửa, dầu chạy thuyền, mỗi gia đình có thể thu được tiền triệu mỗi ngày.

Màn đêm buông xuống, đàn ông ngả lưng chờ con nước, phụ nữ và trẻ em gái Bến Hến chong đèn đãi cho hết những con hến chồng, cha của họ mang về trong ngày. Tiếng củi lửa vẫn tí tách, tiếng bước chân lạo xạo, tiếng cười đùa trêu chọc nhau vẫn kéo dài đến tận quá nửa đêm.

Lời nguyền của vị quan đã không linh nghiệm. Đến nay nhiều gia đình ở Bến Hến có con học đại học. Riêng trong hai năm gần đây có tới 17 tân sinh viên đại học là con em của những người dân nơi Bến Hến này.

Hoài Thanh