"Tự tình cùng cái đẹp" - Tập tùy bút mê đắm và tài hoa

(Đọc “Tự tình cùng cái đẹp” của Chu Văn Sơn, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2019)

Nhà giáo - nhà phê bình văn học Chu Văn Sơn được nhiều thế hệ sinh viên và bạn đọc yêu mến với các công trình nghiên cứu như “Ba đỉnh cao Thơ mới”, “Thơ - Điệu hồn và cấu trúc”… có phong cách riêng không trộn lẫn.

Bây giờ đọc “Tự tình cùng cái đẹp” - tập tùy bút xuất bản sau khi tác giả qua đời, bạn đọc mới giật mình nhận ra một Chu Văn Sơn nhà văn: mê đắm và tài hoa trong ngôn ngữ và có cái nhìn độc đáo trước cuộc đời đa thanh, đa diện.

Tùy bút “Tự tình cùng cái đẹp” gồm 10 tác phẩm được viết qua nhiều thời điểm khác nhau, mỗi tùy bút là một cảm hứng, một cảm quan nhân sinh của tác giả trước cuộc sống, tình yêu và cái đẹp: Angkor, những đối cực của cái đẹp; Đà Lạt và tôi; Ở đầm Vạc, viết về cò; Kiếp tượng nhà mồ; Đoản văn từ Italia; Hẹn hò Tây Bắc; Sơn Đoòng; Viết cho rặng bằng lăng trước nhà; Phận hoa bên lề; Chốn thanh an; Chủ nghĩa mặt tiền.

Tập tùy bút cuốn hút người đọc trước hết là ở sự phát hiện tinh tế của nhà văn trước cảnh sắc thiên nhiên, các công trình kiến trúc nguy nga hay mỗi “phận hoa bên lề” như một kiếp đời thương cảm. Chu Văn Sơn khiến người đọc ngỡ ngàng, xuýt xoa khi thấy anh nhìn ngắm, soi chiếu, giãi bày cảm xúc qua mỗi cái đẹp đang ngự trị trên mặt đất này.

Thăm Angkor, người ta sẽ nghĩ ngay đến một công trình kỳ vĩ của đất nước chùa tháp. Ngoài lẽ đó, Chu Văn Sơn còn phát hiện công trình kiến trúc tuyệt mỹ ấy là những đối cực của cái đẹp: “Trong khi say ngắm, tôi chợt nhận ra: có một cái đẹp được gọi là Angkor. Dường như nó là sự hài hòa, sự hài hòa kỳ dị của những cặp đối cực riêng chỉ xứ sở này mới có” (Trang 18). Đến Đà Lạt, thành phố của vẻ đẹp ngàn hoa, ngàn thông, Chu Văn Sơn lại tài hoa qua một phát hiện mới. Đà Lạt trong thẳm sâu của nó, anh cho rằng đây là “Xứ Trịnh ca” mà không phải Huế hay Sài Gòn - những nơi Trịnh Công Sơn gắn bó cuộc đời mình với biết bao ruột rà, thân thuộc.

Ngoài các tùy bút kể trên, hai tùy bút Sơn Đoòng và Kiếp tượng nhà mồ cũng khiến ta giật mình khi nhận ra một Chu Văn Sơn tài hoa và mê đắm trong phát hiện cái đẹp và nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ vào hàng tuyệt bút. Sơn Đoòng được xem là thiên tùy bút có một không hai viết về Sơn Đoòng. Theo Chu Văn Sơn, Sơn Đoòng là kỳ quan của đá và nước: “Đá nước Sơn Đoòng là một mối kỳ duyên. Không giống một ái tình bay bổng. Mà như một cuộc yêu dữ dằn. Thứ dữ dằn của một ái ân thống khổ mà thống khoái. Ai bảo sơn thủy hữu tình chỉ có mỗi chiều êm ái? Còn cả chiều điên đảo nữa chứ. Ai muốn sơn thủy giao hòa thì đến miền suối dịu nước hiền, nước êm non tĩnh. Còn muốn gặp thủy sơn quần thảo, thì đến cảnh quan hang động, thì đến Sơn Đoòng” (Trang 109). Kiếp tượng nhà mồ là một tùy bút buồn thê thiết, xao lòng của con người trần thế trước cái chết. Đọc thiên tùy bút này, ta thấy Chu Văn Sơn nặng lòng với kiếp người biết bao. Nhìn hình ảnh những kiếp tượng nhà mồ giao hoan, nhà văn nghĩ ngay đến “hành vi an ủi”, thấy được khát vọng sống rất hiện sinh mà đồng bào gửi gắm qua đời tượng.

Ngôn ngữ tùy bút của Chu Văn Sơn là kiểu ngôn ngữ giàu chất thơ, mê đắm nên rất cuốn hút người đọc. Tùy bút là thể văn thiên về tùy hứng trong cảm xúc, cảm nhận cuộc sống, thành ra cách hành văn, giọng văn cũng biến hóa không cùng. Qua tập “Tự tình cùng cái đẹp”, chúng ta không chỉ gặp một Chu Văn Sơn giỏi phát hiện và biết giới thiệu cái đẹp trước cuộc đời bằng ngôn ngữ nghệ thuật, đó là thứ ngôn ngữ trác tuyệt và mê hoặc kỳ lạ.

Khép lại tập tùy bút với 183 trang in, vẫn nhủ thầm câu văn của Chu Văn Sơn, đại ý: “Cái đẹp không thể kháng cự!”. “Tự tình cùng cái đẹp” ra đời được sự đón nhận nồng nhiệt của bạn đọc gần xa, âu đó cũng là sự “hoài cố tri” cùng tác giả - nhà giáo, nhà phê bình, nhà văn Chu Văn Sơn khả kính, người suốt đời mê đắm với “cõi đẹp” trần gian.

Lê Thành Văn