Cát

Đất nước bờ biển dài hơn ba nghìn cây số, chằng chịt sông ngòi, đầm phá, đâu đâu cũng thấy cát. Nhưng đệ nhất cát chắc phải kể đến miền Trung duyên hải. dọc miền Trung, nơi nào càng khô cằn sỏi đá càng nhiều cát. Dễ hiểu; bởi cát được tạo thành do… đá vỡ ra; và sau đó, qua hàng trăm – nghìn - triệu năm tiếp tục được rửa, được mài nhờ những dòng thủy lưu bất tận của mẹ thiên nhiên…

Tôi sinh ra, lớn lên đồng hành cùng cát. Miền Trung, không cứ gì phải ra biển, ra sông mới thấy cát. Cát lạo xạo trong nồi cơm vo quên đãi. Cát lạo xạo nơi từng miếng cá cơm, cá sơn mẹ kho (do… hà tiện!) không móc ruột, bỏ đầu. Chưa hết, trẻ miền Trung đứa nào lúc bắt đầu biết tự cầm đũa và cơm, húp canh cũng được mẹ dặn lại dặn đi: ... chan canh phải chừa cặn! Cũng dễ hiểu; bởi đáy những xoong canh miền Trung có mấy khi mà không… lổn nhổn cát! Mùa gió nam cồ, thì không riêng chuyện ăn mới đụng cát. Mỗi cơn gió thốc, bũn (loại cát hạt nhỏ li ti, còn gọi cát bay) tha hồ theo gió mà quăng mà vãi. Ràn rạt, ràn rạt từng cơn lên cửa, lên mái nhà, lên áo quần, mũ nón, mặt mày khách bộ hành. Nhà mới quét xong quay đi quay lại đã toàn… cát. Ăn cùng cát ngủ cùng cát. Cát bay vào tận… giấc mơ những người Trung xa xứ. Ám ảnh khôn nguôi. Nỗi ám ảnh cội nguồn…

Minh họa: Trà My

Lớn lên, dăm phen phiêu dạt xứ người, ra Bắc vào Nam, nhìn những đống “cát xây” đổ cạnh các công trình xây dựng dở dang nơi hai đầu đất nước cứ tưởng mình… hoa mắt hoặc nghe nhầm. “Cát” ư? Đỏ quạch một màu phù sa, hạt li ti như bũn (cát bay) của miền Trung, hổ lốn cơ man là tạp chất. Đó là thứ “cát” moi ven sông Hồng, nguyên liệu chính đem thi công cho các công trình phía Bắc. Miền Nam khác kiểu hơn một chút: tạp chất, độ bẩn thì vẫn thế; nhưng thay vì sắc đỏ, “cát” miền Nam có màu… đen xỉn, bời rời như thứ “bùn khô” được nạo vét từ đáy ao chuôm miền Trung qua mỗi mùa khô! Chủ thầu cho biết: để loại “cát” này đủ sức kết dính, hàm lượng xi măng trong vữa phải tăng từ gấp rưỡi đến gấp đôi so với hàm lượng chuẩn lý thuyết. Vậy nhưng… có phải rẻ cho cam! Mà cũng chẳng riêng cát sông, cát biển cũng thế. Biển miền Nam giàu phù sa (do sông đổ xuống); cát ven bờ cứ một màu xin xỉn. Triều xuống, nước khô là lập tức rắn câng như… đất nện, thình thịch dưới bước chân người!

…Tôi chợt chạnh lòng nhớ đến những triền, những bãi, những doi cát dài mênh mông xa hút của quê Trung. Và vàng lóa. Và trắng phau, lạo xạo quấn riết chân người theo mỗi bước chân. Và sạch bong. Sạch đến độ người kỹ tính nhất cũng không có tí ti ngại ngần khi buông mình, sải chân ngồi bệt hoặc nằm dài xuống cát. Nương mình trong vòng tay cát. Vòng tay hệt như tay mẹ hiền quê Trung luôn dang rộng, nhẫn nại chờ đón những đứa con xa xứ quay về! Từng có một bộ phim truyện dựng trên bối cảnh miền Trung lấy  nhan đề: “Đời Cát”. Phải; đời người miền Trung là Đời Cát; sống cùng cát và chết cùng cát…

…Và, tình yêu đầu đời, rung động đầu đời của tôi cũng diễn ra trên cát; chứng nhân lặng thầm và duy nhất cho cái thuở nghìn năm chưa dễ có ai quên…

Y Nguyên