Người Mông làm nhà trình tường

Kiến trúc nhà trình tường đã trở thành một nét đặc sắc ở vùng cao Tây Bắc. Đứng ở trên cao nhìn xuống, những ngôi nhà trình tường của đồng bào trông giống như những cây nấm khổng lồ tuyệt đẹp mọc bên sườn núi. Nhiều dân tộc như: Dao, Tày, Cao Lan... đều sử dụng nhà trình tường; đặc biệt có những dân tộc như Mông, Hà Nhì đã nâng ngôi nhà trình tường lên thành một nghệ thuật.

Nhà trình tường cổ ở Y Tý (Lào Cai). Ảnh: vovnews.vn

Sau khi thu hoạch xong vụ mùa, trước Tết nguyên đán 1 - 2 tháng, người Mông thường bắt tay vào làm nhà để đón năm mới. Trước khi làm nhà trình tường, các gia đình người Mông phải xem ngày giờ tốt, chọnmiếng đất lành bằng phẳng hợp với gia chủ, rộng cỡ 40 - 50 m², rồi mổ gà nấu xôi cúng tế, cầu mong cho ngôi nhà mình sắp làm sẽ bền chắc. Để có bốn bức tường đất bao quanh nhà cứng như thép nguội, đạn bắn không thủng, bà con phải chọn loại đất núi có độ kết dính cao. Trước khi giã đất, đồng bào Mông phải đi chọn loại đá núi bằng phẳng ở các con suối, khe sâu, đem về đặt móng cho tường nhà. Móng được đặt ngay trên mặt đất bằng mà không phải đào sâu xuống lòng đất, sau đó chọn ván khuôn đặt xuống nẹp lại cho chắc như ta đổ bê-tông. Nếu ngôi nhà định làm có diện tích 40 m2, thì tường phải dày cỡ 40 cm. Sau khi đặt móng, đặt khuôn, đồng bào cào đất núi đã chọn vào thúng, giành đổ vào khuôn gỗ ván, rồi cầm chày gỗ giã cật lực, giã đến khi nào đất kết dính chắc lại với nhau, tháo khuôn ra mà không rơi lả tả thì được. Hết tầng lượt thứ nhất, bà con tháo khuôn đặt tiếp lượt tầng thứ 2, mỗi lượt tầng ván khuôn cao cỡ 40 cm, rồi đổ đất giã tiếp cho kết dính thật chặt với lượt tầng vừa làm xong. Cứ như thế, ròng rã hàng tháng trời, tường đất của ngôi nhà rộng 40 m² mới làm xong.

Trình tường nhà. Ảnh:vietnamnet

Trình xong tường chung quanh, đồng bào lấy gỗ kháo, sồi, pơ-mu hoặc dổi làm khung nhà bên trong tường. Toàn bộ bốn bức tường không có chỗ nào bổ trụ, mà đã có các cột gỗ bên trong chống đỡ. Làm khung nhà xong thì bắt đầu lợp mái. Trước đây, đồng bào Mông thường lợp bằng cỏ gianh hoặc rơm rạ, từ khi có Chương trình 135 của Chính phủ, nhà trình tường của bà con đã được "hiện đại hóa" lợp bằng tôn fibro xi măng. Nhà trình tường của đồng bào Mông ở Y Tý, Bát Xát (Lào Cai) khi làm xong có một cửa ra vào ở chính giữa nhà và một cửa phụ ở đầu hồi nhà bên trái, hoặc bên phải để ra chuồng trâu, chuồng ngựa phía sau. Ngoài ra, đồng bào còn làm thêm một, hoặc hai cửa thông gió ở bên trái, hoặc bên phải lối ra vào, nhìn xa như lỗ con tò vò.

Đồng bào Mông giúp nhau làm nhà trình tường. Ảnh: vietnamnet

Nhà trình tường của người Hà Nhì ở Y Tý làm tương tự như đồng bào Mông, nhưng mặt tường bên trong và bên ngoài được giã, mài nhẵn và mịn trơn. Bên trong nhà của người Hà Nhì, đồng bào còn làm thêm một bức tường phụ cũng bằng đất nện chạy song song với tường chính ở cách cửa ra vào khoảng 1,5 m. Sau bức tường phụ này là bếp và giường ngủ của người làm chủ gia đình. Nhà của người Hà Nhì đa số là hình vuông, khác với nhà hình chữ nhật của người Mông.

Nhà trình tường rất chắc chắn, trâu bò húc vào tường không rung rinh, đạn bắn gần không thể thủng, một người to khỏe lấy hết sức đạp cả hai chân vào bức tường nhà vẫn không vỡ. Về mùa đông, cho dù trời rét xuống độ âm, trong nhà đồng bào vẫn ấm. Còn về mùa hè, nếu nắng nóng đến 37-38^oC, ngồi trong nhà vẫn mát mẻ.