Cồng chiêng vào mùa Tết

Dịp Tết cổ truyền cũng là mùa lễ hội của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung náo nức diễn ra. Và âm vang cồng chiêng vào thời điểm này cũng ngân nga, vang vọng. Theo đó, những nghệ nhân diễn tấu loại hình âm nhạc độc đáo, đặc sắc ấy trở nên  bận rộn hơn.

Đặc biệt là trên địa bàn TP. Buôn Ma Thuột, những ngày Tết là dịp để các nhà hàng, khách sạn, tụ điểm vui chơi bùng nổ các hình thức kinh doanh, trong đó diễn tấu cồng chiêng được xem như “phông nền” nhằm thu hút du khách, vì thế hầu hết 24 đội chiêng ở đây đều được các doanh nghiệp đặt trước. Những đội chiêng nổi tiếng như buôn Kô Siêr, Akô Dhông, Kô Tam, Alê A, D’hắp Prông, Krông Mrơng, buôn Bông… thì càng kín lịch biểu diễn tại các điểm: Khu du lịch sinh thái - văn hóa cộng đồng Kô Tam, Bến Nước, Cư Yang Sing, Đầu Nguồn, Đồi Thông, Làng cà phê Trung Nguyên... Dĩ nhiên, nói như nghệ nhân Y Hoát Niê - đội chiêng buôn Kô Tam, rằng tần suất biểu diễn càng nhiều thì thu nhập càng cao, qua đó vừa cải thiện đời sống, vừa góp phần bảo tồn được vốn văn hóa này. Còn Y Míp, nghệ nhân lớn tuổi nhất của đội chiêng buôn Kô Siêr thì không giấu được niềm vui: Được đi đánh chiêng cho mọi người nghe là hạnh phúc của mình, bởi qua những dịp như thế, vốn âm nhạc độc đáo và đặc sắc của cha ông để lại được cổ vũ, thăng hoa. Bất kỳ ai đến Tây Nguyên cũng muốn nghe âm thanh ấy - và một khi được mời đi diễn tấu cồng chiêng là dịp để khẳng định vốn văn hóa đặc sắc của cha ông để lại.       

Khách quốc tế trải nghiệm với cồng chiêng Tây Nguyên. Ảnh: B.Hưng

Y Míp chia sẻ thêm, chuyện tiền nong không quá quan trọng, thù lao cho mỗi suất diễn đôi ba trăm nghìn coi như đủ sống. Điều mà nhiều người quan tâm nhất là từ định lượng vật chất ấy, đủ cho họ chăm chút và gìn giữ vốn văn hóa của mình. Góc nhìn này cũng được nhiều nghệ nhân trẻ đồng tình, làm sao có nguồn thu nhập chính đáng để gắn bó, tôn vinh một di sản như Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên mới là điều cốt yếu. Y Nơn H’Wing, thành viên đội chiêng trẻ buôn Bông tâm sự thêm: Đời sống kinh tế được bảo đảm nhờ hoạt động biểu diễn cồng chiêng thì cũng coi như di sản này đang sống lại và hiện diện sinh động trong đời sống hôm nay. Hay nói cách khác đó cũng là một cách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng.        

Trong câu chuyện “đem chiêng đi đánh kiếm tiền”, có không ít ý kiến cho rằng văn hóa cồng chiêng đã bị thương mại hóa (!?). Nhưng theo nhiều nghệ nhân tâm tình: Đời sống đã thay đổi thì cồng chiêng phải thay đổi theo là điều tất yếu. Đội trưởng đội chiêng buôn Kô Siêr - Ama Pô nhìn nhận: Sử dụng cồng chiêng như hoạt động văn hóa để phục vụ cho cộng đồng, bạn bè trong nước và quốc tế, khách du lịch… cũng là một cách giới thiệu, quảng bá vốn văn hóa này đến với công chúng rộng rãi hơn. Những dịp lễ, Tết như thế là cơ hội đưa cồng chiêng trở lại với đời sống gần gũi, chân thật để nó không “chết” theo nghĩa bảo tồn rập khuôn và cứng nhắc. Đến nay, nhiều nghệ nhân, đồng thời là chủ nhân của vốn văn hóa ấy chỉ băn khoăn một điều: Số bài chiêng cổ, tiêu biểu của cha ông để lại không còn nhiều, nên việc kế thừa và phát huy còn hạn chế. Nếu nhận được sự quan tâm, giúp đỡ một cách thiết thực từ cơ quan chuyên môn và có trách nhiệm nhằm khắc phục hạn chế đó thì chắc chắn đời sống sinh hoạt cồng chiêng cũng như vốn dân ca, dân vũ của các dân tộc thiểu số tại chỗ sẽ phong phú và có chiều sâu hơn, đáp ứng nhu cầu thưởng lãm của bạn bè gần xa thêm bài bản và chân thật. 

Một buổi biểu diễn cồng chiêng tại buôn Akô Dhông (phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột).

Trên thực tế, đội chiêng buôn Kô Siêr đã tự thân làm điều đó, họ không ngừng phát triển vốn văn hóa cồng chiêng để tự nuôi sống mình (về mặt tinh thần cũng như vật chất) trong môi trường, bối cảnh đầy biến chuyển hôm nay để cồng chiêng có mặt mọi lúc, mọi nơi. Nhiều bài chiêng mới như “Chong chóng quay”, “Ching ngàn mưa đá”, “Lời của gió”, “Lời của Bazan”, “Ngân nga nhà dài”… dựa trên vốn âm nhạc dân gian Êđê truyền thống đã làm phong phú thêm chương trình biểu diễn của đội chiêng danh tiếng này, phục vụ công chúng trong mọi hoàn cảnh, chứ không bó buộc trong “môi trường thiêng” như trước

Đình Đối