Chiếc nỏ trong đời sống người M'nông

Nỏ là một công cụ dùng săn bắt các loài thú rất hữu hiệu và không thể thiếu ở bất cứ gia đình nào; mỗi gia đình có từ 2 - 3 chiếc nỏ từ nhỏ đến lớn. Những chiếc nỏ nhỏ dùng cho người sức yếu và săn bắt một số loài thú nhỏ; còn những chiếc nỏ lớn tầm một sải tay thì dành cho người có sức khỏe và có kinh nghiệm săn bắn các loài thú lớn hơn. Để chế tác một chiếc nỏ bảo đảm tính thẩm mỹ, độ bền, độ cứng của thân, cánh nỏ có tính đàn hồi, dây nỏ có độ bền cao và đặc biệt là tính cân bằng của cánh nỏ để khi lắp mũi tên bắn vào mục tiêu không bị chệch hướng, đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm và sự sáng tạo.

Nỏ, mũi tên, giỏ đựng tên của người M'nông.

Chiếc nỏ của người M’nông được cấu tạo gồm các bộ phận: Thân nỏ, lẫy nỏ, cánh nỏ và dây nỏ, cùng với đó là mũi tên, ống đựng tên (hay giỏ đựng tên). Thân và cánh nỏ được làm từ lõi của những cây gỗ tốt như: gỗ hương, cà te, căm xe… bởi những loại cây này ít bị mục, mối mọt và có tính đàn hồi, có độ bền cao trong quá trình sử dụng. Lẫy nỏ là một bộ phận nhỏ được đặt ở phần giữa thân nỏ và làm bằng loại gỗ tốt có tác dụng kìm giữ dây nỏ trước khi bắn mũi tên về phía mục tiêu.

Để tạo độ chính xác, phần đầu thân nỏ được người thợ xẻ một rãnh kéo dài tới lẫy nỏ để làm đường ngắm. Cánh nỏ là bộ phận chịu lực đòi hỏi tính đàn hồi cao, thường được chế tạo từ cây dừa rừng (hoặc tre già) và đòi hỏi sự tinh xảo không kém. Để thao tác và chuốt cánh nỏ không để lại vết xước thì người thợ lúc nào cũng phải đều tay vuốt đều về hai đầu cánh nỏ nhỏ dần theo hình êlíp; mỗi đầu cánh nỏ tạo một mấu gờ để cài dây nỏ vào khi sử dụng. Dây nỏ dùng để kéo mũi tên bắn về phía mục tiêu nên thường được làm từ những loại vỏ cây rừng có độ bền, có độ dẻo dai để kéo không bị đứt; thường những người có kinh nghiệm mới làm được (vỏ cây thường dùng cây gai, vỏ của rễ cây đa trong rừng) với các công đoạn như: tước vỏ, đập dập mang ngâm nước lấy phần sợi trắng, se những sợi đó lại với nhau cho dây săn lại rồi cài vào hai đầu cánh nỏ.

Người M’nông theo tín ngưỡng đa thần, mỗi vật, mỗi nơi… đều có thần linh cư ngụ và cai quản. Vì vậy, mỗi khi săn bắn các loài thú trong rừng về với những chiến lợi phẩm như chim, sóc, chồn…, người ta đều lấy huyết động vật bôi lên cánh nỏ với mong muốn thần linh phù hộ cho lần sau may mắn hơn, tên không bay trúng người và mọi thành viên trong gia đình đều khỏe mạnh.

Ngày nay, người ta không còn sử dụng nỏ để săn bắn thú rừng nữa; nhiều gia đình trong các bon làng vẫn treo những chiếc nỏ xưa kia trong góc nhà hay trên gác bếp… như một cách lưu giữ truyền thống của cha ông. Bắn nỏ hiện nay trở thành một môn thể thao truyền thống không thể thiếu trong hội thao, lễ hội của người M’nông.

Đoàn Nhân