Con heo trong nghi lễ - lễ hội của đồng bào Êđê, M'nông

Trong lễ cúng của người Êđê thường cúng một đầu heo kèm theo 3 ché rượu. Còn người M’nông Lào ở Buôn Đôn trước khi đi săn voi rừng, chủ voi  thường cúng sức khỏe cho mỗi voi của mình một đầu heo, một ché rượu.

Nghiên cứu văn hóa của đồng bào Êđê, M’nông, chúng tôi nhận thấy trong cộng đồng của hai dân tộc này có hai hệ thống nghi lễ-lễ hội truyền thống. Đó là nghi lễ-lễ hội vòng đời người và nghi nghi lễ-lễ hội vòng cây lúa (còn gọi là nghi lễ-lễ hội nông nghiệp).

Lễ cúng sức khỏe cho chủ bến nước của người Êđê. Ảnh: Hoàng Anh

Trong hệ thống các nghi lễ-lễ hội này, tùy theo điều kiện kinh tế của từng gia đình, dòng họ, buôn làng, lễ vật hiến tế cho thần linh đều khác nhau. Lễ lớn có thể cúng bằng trâu bò, lễ vừa cúng bằng con heo, lễ nhỏ cúng bằng con gà. Theo phong tục của ông bà để lại, dân làng thường cúng trâu bò và cả heo trong các lễ lớn, như: lễ mừng nhà mới, lễ rước ghế K’pan, lễ trưởng thành, lễ cưới, lễ bỏ mả, lễ mừng được mùa… Còn các lễ cúng khác như: lễ cúng bến nước, lễ cúng sức khỏe, lễ cúng cầu mưa, lễ cúng mừng mùa, lễ đón khách… vật hiến thần linh chủ yếu là con heo, con gà. Con heo được dùng cúng thần linh,, chủ yếu là loại heo choai choai (khoảng 4 - 5 tháng tuổi). Trước khi cúng, chủ lễ cho người cắt tiết, rồi thui heo bằng rơm rạ, sau đó làm sạch lông rồi cắt lấy đầu, cắt hai chân trước và đuôi heo, một ít thịt heo thái nhỏ, đựng trong hai tô đồng, tiết heo pha rượu cần đựng trong một tô đồng dùng để cúng thần linh, tổ tiên, ông bà và cúng sức khỏe cho chủ nhà. Trong lễ cúng của người Êđê thường cúng một đầu heo kèm theo 3 ché rượu. Còn người M’nông Lào ở Buôn Đôn trước khi đi săn voi rừng, chủ voi  thường cúng sức khỏe cho mỗi voi của mình một đầu heo, một ché rượu. Việc cúng này phải nghiêm túc và làm đúng nghi lễ. Nếu một đầu heo dùng cúng sức khỏe cho hai hoặc ba voi thì việc đi săn sẽ không thành.

Trong các nghi lễ này, lời khấn thần của thầy cúng (pô riu Yang) rất chân thành: “Ơ Yang! Nay tôi gọi Yang bên Đông, Yang bên Tây, Yang trên Trời, Yang dưới đất, cùng các Yang xa, các Yang gần! Mời các Yang về dự lễ ăn heo cầu mùa của dân buôn chúng tôi! Đầu heo đã dọn sẵn, ché rượu đã cắm cần, mời các Yang cùng hưởng, ơ Yang!”

Trương Bi