Đến với Lễ cúng bến nước ngày Xuân ở Krông Bông

Buôn Tliêr có 176 hộ, 414 khẩu, chủ yếu là đồng bào Êđê. Lễ cúng bến nước của buôn Tliêr năm nay được tổ chức to hơn. Ngoài sự đóng góp tự nguyện của mỗi hộ là 30.000 đồng, còn có sự hỗ trợ của đơn vị kết nghĩa với buôn. “Trong tâm thức của bà con buôn Tliêr, nước có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không có nước là không thể sống. Vì vậy, hằng năm buôn làng đều tổ chức cúng bến nước để tạ ơn thần nước đã đem lại mùa màng bội thu, sự no đủ cho mọi nhà, đồng thời ăn mừng năm mới luôn. Tổ chức lễ cúng to hay nhỏ tùy thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế của mỗi năm. ” - Buôn Trưởng buôn Tliêr Y Bir Êban cho hay.

Lễ cúng bến nước do gia đình ây Soan - chủ bến nước của buôn Tliêr đứng ra tổ chức nhưng được coi là việc chung của cả buôn, nên trước ngày diễn ra lễ cúng, bà con trong buôn cùng nhau dọn dẹp vệ sinh bến nước, như: sửa lại đường lên, xuống bến nước; làm sạch và khơi thông nguồn nước; làm sạch bãi tắm của phụ nữ và nam giới. Theo phong tục của đồng bào Êđê ở buôn Tliêr, những ngày tổ chức lễ cúng bến nước, mọi người trong buôn không được ra suối lấy nước, tắm giặt hoặc đi rừng, đi rẫy mà ở nhà tham gia hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng mang nhiều ý nghĩa tích cực trong đời sống tâm linh của đồng bào.

Thầy cúng cùng chủ bến nước buôn Tliêr (xã Hòa Phong, huyện Krông Bông) thực hiện nghi thức cúng thần cây plang.

Từ sáng sớm bà con buôn Tliêr đã tập trung đông đủ tại nhà chủ bến nước ây Soan. Mọi người cùng đi lấy nước, nấu xôi, làm thịt heo, khiêng rượu, cột rượu thành hàng dài cạnh bếp lửa và treo chiêng theo nghi thức cổ truyền. Khi mọi việc chuẩn bị xong, dàn chiêng Knah tấu lên một hồi chiêng dài báo hiệu với thần linh lễ cúng bến nước của buôn bắt đầu. Đoàn người tham gia lễ cúng bến nước, đi đầu là chủ bến nước, theo sau là thầy cúng, tiếp đến là bảy thanh niên khỏe mạnh (bốn thanh niên cầm lễ vật, ba thanh niên múa khiên) đi ra bến nước. Tại nhà dài của chủ bến nước ây Soan, dàn chiêng Knah vẫn tấu liên hồi bài chiêng “Gọi Yang”, và những món ăn truyền thống đặc sắc như cơm lam, thịt nướng ống tre, xôi… được  những đôi bàn tay khéo léo của buôn chuẩn bị sẵn sàng.

Khi đoàn người đi đến bến nước, thầy cúng ây Coi (60 tuổi) chọn chỗ đất bằng phẳng gần các máng nước đặt các lễ vật, gồm: đầu heo, đuôi heo, tô thịt băm nhỏ, bầu rượu và bát tiết heo. Trong khi thầy cúng ây Coi khấn: Ơ Yang ea, Yang krông, Yang cư, Yang cây đa, Yang cây sung, Yang phía đông, Yang phía tây. Hôm nay, chủ bến nước buôn Tliêr làm lễ cúng bến nước, cầu mong các Yang phù hộ cho buôn làng nguồn nước trong lành, không bao giờ cạn, người người khỏe mạnh, mùa rẫy mới bắp lúa đầy kho, nhà nhà no đủ, ba chàng trai khỏe mạnh thi nhau múa khiên xung quanh bên nước. Họ múa nhảy, tiến lên, lùi xuống như các dũng sĩ để xua đuổi các thần ác không cho chúng đến phá nguồn nước. Sau khi khấn xong, thầy cúng hòa rượu vào tiết heo rồi vẩy xung quanh bến nước, ngụ ý mời các vị thần uống rượu, nhờ các vị thần gìn giữ nguồn nước cho buôn làng. Kết thúc nghi thức cúng, một số thiếu nữ của buôn dùng những chiếc bầu khô múc nước từ bến nước gùi về nhà chủ bến nước.

Trên đường về buôn, đoàn người dừng lại trước cổng bến nước làm lễ cúng thần cây plang. Lễ vật cúng gồm có rượu pha tiết heo và một bát thịt heo để nhờ thần coi giữ bến nước xua đuổi thần ác đi, gọi điều lành về cho buôn làng. Cúng xong, mọi người theo chủ bến nước về nhà. Đến sân nhà chủ bến nước, thầy cúng làm lễ cúng thần đất. Lễ vật là một con gà trống tơ, một bầu rượu, một tô thịt băm nhỏ, một tô tiết heo. Thầy cúng ây Coi cầu xin thần đất phù hộ cho buôn làng mùa rẫy mới cái nghèo, cái ác, cái đói lùi xa, cái no cái giàu đến với mọi người, mọi nhà, buôn làng bình yên, hòa thuận. Tiếp đến là cúng thần nước, thần lúa, ông bà tổ tiên và cúng sức khỏe cho chủ bến nước, các thành viên trong gia đình, cầu cho mọi người có sức khỏe dồi dào như con voi để làm ra nhiều lúa, bắp, nuôi đàn trâu, đàn bò, heo, gà đầy sân, chật bãi.

Thầy cúng buôn Tliêr (xã Hòa Phong, huyện Krông Bông) đang thực hiện nghi thức cúng bến nước.

Sau các nghi thức cúng bến nước, mọi người trong buôn Tliêr ăn uống vui vẻ cho đến tận khuya. Sáng hôm sau, bà con lại tập trung đông đủ trước cổng buôn để làm lễ cúng thần cổng làng. Ngay trước cổng buôn, trên chiếc chiếu hoa, bà con bày lễ vật là một con heo lớn và bảy ché rượu. Thầy cúng ây Coi khấn: “Ơ Yang bên đông, Yang bên tây, ơ Yang đá cổng buôn. Hôm nay, bà chủ bến nước, bà chủ đất cùng dân làng buôn Tliêr làm lễ cúng thần cổng buôn, mời các thần về uống rượu và ăn thịt heo cùng với dân làng chúng tôi và cầu mong các Yang phù hộ cho buôn làng được bình yên. Cái ác lùi xa, cái vui, cái lành ở lại, mọi nhà mạnh khỏe, rẫy bắp được mùa”. Thầy cúng hòa tiết heo vào rượu bôi lên hòn đá trước cổng, rồi vẩy rượu xung quanh cổng mời các Yang phù hộ cho buôn làng no đủ, bình yên. Thầy cúng mời chủ bến nước cầm cần rượu của ché thứ nhất, rồi trao cần rượu cho chủ đất, vợ của chủ bến nước, vợ của chủ đất cùng các con, dân làng trong buôn, uống từ ché đầu tiên cho đến ché thứ bảy. Cứ thế mọi người nối tiếp nhau uống bảy ché rượu cho đến người cuối cùng, rồi mọi người cùng nhau về nhà chủ bến nước. Tại đây, họ lai cúng tổ tiên, ông bà, cầu tổ tiên, ông bà phù hộ cho cổng buôn vững chắc, kẻ xấu không vào được, chuyện xấu không xảy ra với buôn làng. Mọi người ăn uống vui vẻ cho đến tận chiều tối. Trước khi chia tay, chủ bến nước gửi những người đến dự lễ một miếng xôi, một miếng thịt tỏ lòng cảm ơn bà con đến giúp việc trong mấy ngày lễ. 

Nguyên Hoa