Xà cạp - biểu tượng thẩm mỹ của phụ nữ Bh'noong

Trong sinh hoạt hằng ngày và trong lễ hội truyền thống, phụ nữ Bh’noong thường mặc loại váy ống tương đối rộng và chiếc áo ngắn tay sát nách. Khi mùa đông về, họ đắp thêm tấm vải thổ cẩm lớn để giữ ấm cơ thể. Bên cạnh đó, nhằm bảo vệ đôi chân khỏi bị côn trùng tấn công mỗi khi lên rẫy hay vào rừng hái nấm, bẻ măng, phụ nữ Bh’noong đã nghĩ ra cách dệt tấm vải thổ cẩm dùng quấn lại để bảo vệ đôi chân. Cùng với trang phục truyền thống, chiếc xà cạp cũng được làm từ một tấm thổ cẩm được dệt sợi bông màu trắng liền nhau có chiều rộng khoảng 23 - 25 cm và dài khoảng 45 - 50 cm.

Cùng với “củi hứa hôn”, chiếc xà cạp thể hiện đức tính chịu thương chịu khó, khéo léo, giỏi giang của người con gái Bh’noong.

Khi phụ nữ Bh’noong quấn xà cạp, họ dùng một đầu xà cạp ép vào cổ chân rồi quấn quanh ống chân liên tiếp 3 vòng tại vị trí cũ để giữ mối cho chặt. Sau đó quấn hơi chéo dần lên phía gần đầu gối, mép vải sau đè lên mép vải trước một ít. Đến khi hết vải, thì dùng một dây vải nhỏ buộc lại giữ chặt không để xà cạp bị tuột ra. Mép vải được gấp mép và khâu lại để sợi khỏi bị xổ ra. Ở phía dưới của cổ chân, nơi tiếp giáp với xà cạp, dọc theo chiều dài của tấm thổ cẩm là những sợi màu tím, xanh, vàng.

Theo quan niệm thẩm mỹ của người Bh’noong, xà cạp quấn chân làm cho thân hình phụ nữ trở nên gọn gàng, kín đáo. Trong các lễ hội truyền thống, để làm đẹp, người phụ nữ Bh’noong còn đeo vòng cườm nhiều màu để tạo vẻ đẹp hài hòa và hấp dẫn cho chiếc xà cạp. Xà cạp là một phần quan trọng góp phần làm nên vẻ đẹp của trang phục lễ hội của phụ nữ, và là biểu tượng thẩm mỹ và phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ dân tộc Bh’noong.

Bà Hồ Thị Lùn (59 tuổi, dân tộc Bh’noong ở thôn 2, xã Phước Chánh, huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam) cho biết: Người Bh’noong thường đánh giá về sự chăm chỉ, đảm đang, khéo léo của phụ nữ từ chính các sản phẩm dệt. Các chàng trai kén vợ cũng thông qua chiếc xà cạp của các cô gái. Chiếc xà cạp là lễ vật do chính tay người con gái dệt nên và trao cho gia đình chàng trai mà họ sẽ kết hôn.

Để chuẩn bị cho ngày về nhà chồng, người con gái Bh’noong có khi mất cả tháng miệt mài bên khung dệt để dệt nên tấm xà cạp làm của hồi môn. Khi nhìn vào chiếc xà cạp, có thể đánh giá và đoán biết được sự khéo léo, tinh tế, nết na của người con gái.

Theo quan niệm người Bh’noong, nếu “củi hứa hôn” tượng trưng cho ngọn lửa soi sáng, ấm áp thì chiếc xà cạp biểu thị sự ấp ủ, nương náu của những tình yêu giữa những chàng trai, cô gái. Cùng với “củi hứa hôn”, chiếc xà cạp thể hiện đức tính chịu thương chịu khó, khéo léo, giỏi giang của người con gái Bh’noong; có thể mang đến sự ấm áp, sung túc cho mái ấm gia đình.

Vào mùa lễ hội, xà cạp luôn đồng hành cùng phụ nữ Bh’noong trong lễ hội truyền thống của làng.

Theo thời gian và sự phát triển của cuộc sống, ngày nay nguyên liệu dệt nên trang phục và chiếc xà cạp của phụ nữ dân tộc Bh’noong đã là các loại sợi, chỉ đủ màu sắc được làm sẵn, song công đoạn dệt thì vẫn thế, với khung dệt thủ công bằng mấy đoạn gỗ, tre.

Váy, áo ngắn tay sát nách không còn là trang phục thường ngày, mà chỉ thấy phụ nữ mặc vào những dịp lễ hội và chiếc xà cạp không được xem là “hồi môn” của thiếu nữ khi lấy chồng. Dù vậy, phụ nữ Bh’noong vẫn miệt mài, chăm chỉ bên khung dệt trong những lúc rảnh rỗi, những khi nông nhàn, để lại có những bộ trang phục đẹp đẽ, tấm vải thổ cẩm lớn để đắp làm chăn và cả tấm xà cạp trong mùa lạnh cho mình, cho gia đình và dùng làm đẹp trong lễ hội đông vui.

     Nguyễn Văn Sơn