Cái nia hình giọt nước của người Cơ Tu

Đồng bào Cơ Tu sinh sống ở các huyện Nam Giang, Đông Giang, Tây Giang thuộc tỉnh Quảng Nam. Đan lát là nghề thủ công rất quan trọng nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt, sản xuất và săn bắn, hái lượm... của người Cơ Tu.

Sản phẩm đan lát chủ yếu của đồng bào Cơ Tu là các loại gùi, nong nia, sàng, rổ, thúng, bồ đựng lúa và một số đồ vật sử dụng trong các nghi lễ, sinh hoạt nghệ thuật và cuộc sống đời thường. Những sản phẩm đan lát độc đáo nhất của người Cơ Tu là những chiếc gùi có nắp đựng đồ gia bảo, gùi ba ngăn của nam giới, gùi đựng đồ của phụ nữ, các loại nia. Trong đó, cái nia hình giọt nước là đồ vật hữu dụng có giá trị thẩm mỹ và ý nghĩa biểu tượng liên quan đến việc canh tác lúa rẫy của tộc người.

Về mặt tạo hình, nia vừa có loại tròn vừa có hình giọt nước. Cái nia hình giọt nước chỉ có một cỡ, chẳng những có tạo hình đẹp mà còn rất hữu dụng. Sau khi giã lúa, gạo lấy từ cối gỗ ra để dần, sàng cho những hạt tấm và lớp cám rơi xuống cái nia lớn, phần lúa lép, trấu và cám còn bám lại sẽ được sảy cho sạch. Phía đầu nhỏ của cái nia giúp trấu bay ra ngoài dễ dàng. Cái nia này còn dùng chứa gạo nếp, lót lá chuối để đựng thịt, cá lúc chế biến, nấu nướng thức ăn, chứa cơm ủ men rượu.

Chiếc nia hình giọt nước, vật dụng quen thuộc của người Cơ Tu.

Vẻ đẹp của cái nia không chỉ ở hình dáng độc lạ mà còn ở hoa văn trang trí, những đường đan trong lòng nia. Những sợi nan được vót tròn trịa, nhỏ như chiếc tăm đan, bện trên vành nia với đường nét tinh xảo. Đây là đồ vật không thể thiếu của người Cơ Tu - một cư dân nông nghiệp lúa rẫy. Cái nia hình giọt nước không chỉ là nông cụ thông thường mà còn mang ý nghĩa biểu tượng rất nhân văn, mang hơi thở cuộc sống. Giọt nước, hạt sương của đất trời làm cho cây cối tốt tươi, bông lúa trĩu hạt. Hạt lúa trong nia là kết quả sau thời gian một nắng hai sương, của mùa rẫy trông chờ, cầu mong mưa thuận gió hòa. Cái nia ôm trong lòng những hạt lúa, hạt gạo như người mẹ ôm ấp những đứa con. Người Cơ Tu gửi gắm ước mơ cuộc sống ấm no, sung túc, hạnh phúc qua hình dạng của cái nia hình giọt nước. Với việc thực hành các nghi lễ nông nghiệp theo chu kỳ của cây lúa rẫy như cúng tỉa lúa, cúng lúa lên đòng, cúng thu hoạch, cúng lúa lên kho, ăn mừng cơm mới…, đồng bào cầu mong hồn lúa, mẹ lúa phù hộ sức khỏe, mùa màng bội thu, muôn vật và cây cối sinh sôi nảy nở.

Hiện nay, mặc dù đã có những mặt hàng, vật dụng bằng nhựa, sợi tổng hợp thay thế cho đồ mây tre đan lát truyền thống nhưng những sản phẩm như gùi, nong nia, bồ lúa... vẫn được đồng bào ưa chuộng. Cái nia hình giọt nước là vật dụng mang đậm dấu ấn của cư dân nông nghiệp lúa rẫy, là sản phẩm tinh tế nhất của nghề thủ công truyền thống. Trong các tranh, tượng, phù điêu được thể hiện ở nhà làng truyền thống, rất dễ dàng tìm thấy chủ đề về người phụ nữ Cơ Tu giã gạo, sảy lúa. Cái nia hình giọt nước là chi tiết tạo hình ấn tượng bên cạnh cái chày, cái cối, dần, sàng, đàn gà nhặt thóc - những hình ảnh sinh hoạt quen thuộc trong cuộc sống ở thôn bản vùng cao..

Tấn Vịnh