Nhận diện đúng vai trò then chốt của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo

Là người hoạt động trong lĩnh vực hỗ trợ khởi nghiệp, tôi đánh giá rất cao định hướng về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Đây là một định hướng chiến lược, kịp thời và mang tính quyết định để Việt Nam có thể bứt phá, không bị tụt hậu trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ.

Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo Daklak Innovation Hub (DIH) Lương Thị Thúy Anh.

Các giải pháp được đề ra rất toàn diện, từ cơ chế chính sách, nâng cao tiềm lực, thu hút nguồn lực, đến ứng dụng công nghệ và xây dựng hệ sinh thái. Quyết sách nhận diện đúng vai trò then chốt của khoa học, công nghệ (KH-CN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính cho phát triển bền vững. Đây là con đường để Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Các giải pháp đề cập đến nhiều khía cạnh quan trọng và thực tiễn như thể chế, tiềm lực, hạ tầng, nguồn nhân lực, ứng dụng công nghệ, hợp tác quốc tế và hệ sinh thái. Việc đặt mục tiêu đến năm 2030 và 2045 cho thấy sự chuẩn bị dài hạn và quyết tâm cao.

Để đẩy nhanh quá trình hiện thực hóa những quyết sách này, tôi xin đề xuất một số điểm cụ thể. Đầu tiên, cần khẩn trương, quyết liệt đổi mới và hoàn thiện cơ chế, chính sách và thể chế. Ngoài việc xây dựng các khung khổ pháp lý thử nghiệm, cần có cơ chế "sandbox" (thử nghiệm có kiểm soát) rõ ràng, nhanh gọn và ưu tiên cho các công nghệ mới, mô hình kinh doanh đột phá, đặc biệt trong một số lĩnh vực ưu tiên như AI, blockchain, fintech. Việc này giúp các startup có thể thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ mà không bị vướng mắc bởi các quy định hiện hành chưa phù hợp, cũng bảo đảm nguồn thu chính đáng của ngân sách nhà nước.

Tiếp theo là cần có chính sách ưu đãi vượt trội, đủ sức cạnh tranh khu vực, nhất là thủ tục hành chính đơn giản, công khai minh bạch, tốc độ xử lý nhanh chóng cho các doanh nghiệp (DN) trong lĩnh vực KH-CN, startup công nghệ và các quỹ đầu tư mạo hiểm. Cần có sự chuyển dịch mạnh mẽ từ cơ chế cấp phát sang đầu tư theo nhu cầu đặt hàng của DN và xu thế thị trường, hướng tới mục tiêu của kết quả đầu ra, đồng thời khuyến khích hình thức hợp tác công tư (PPP) trong các dự án nghiên cứu và phát triển (R&D) quy mô lớn. Một yếu tố sống còn để khuyến khích đổi mới sáng tạo là cơ chế bảo vệ sở hữu trí tuệ mạnh mẽ và thực thi hiệu quả. Cần rút ngắn thời gian xử lý các vụ việc liên quan đến vi phạm sở hữu trí tuệ, tăng cường các biện pháp chế tài để răn đe việc đạo thương hiệu, đánh cắp bản quyền.

Về nâng cao tiềm lực và nhân lực KH-CN, không chỉ tập trung đào tạo nhân lực mới của các lĩnh vực ngành nghề mới, mà cần có các chương trình lớn để đào tạo lại và nâng cao kỹ năng số cho lực lượng lao động hiện có, đặc biệt là trong các ngành truyền thống có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi tự động hóa. Bên cạnh đó, ngoài việc thu hút nhân tài, cần có các chính sách đãi ngộ cụ thể, hấp dẫn. Bảo đảm mức thu nhập cạnh tranh, môi trường làm việc chuyên nghiệp, cơ hội tham gia các dự án lớn, khả năng tự chủ nghiên cứu và quyền lợi về sở hữu trí tuệ rõ ràng cho các nhà khoa học, kỹ sư. Hơn nữa, cần có cơ chế khuyến khích mạnh mẽ để các DN đặt hàng nghiên cứu tại trường đại học/viện nghiên cứu và ngược lại, các nhà khoa học có thể tham gia vào các dự án thương mại của DN; hình thành các phòng lab chung, các trung tâm R&D hợp tác, hợp lực.

Về thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, cần ưu tiên phát triển hạ tầng dữ liệu và an ninh mạng, phát triển "kinh tế dữ liệu" một cách chủ động, tăng cường vai trò của trợ lý ảo và AI trong quản lý công. Ngoài việc trang bị kiến thức, kỹ năng cơ bản, cần có các chương trình nâng cao nhận thức về an toàn thông tin, quyền và trách nhiệm của công dân số, và khuyến khích người dân tham gia tích cực vào các dịch vụ công trực tuyến.

Đối với xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, cần tăng cường vai trò của quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) và nhà đầu tư thiên thần (Angel Investor), phát triển mạng lưới cố vấn (mentor network) chất lượng cao, cụ thể hóa vai trò "kiến tạo" của Nhà nước, đẩy mạnh vai trò của các trung tâm đổi mới sáng tạo và vườn ươm công nghệ.

Tôi tin việc thực hiện thành công quyết sách này sẽ tạo ra một cú hích lớn, giúp Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn có thể vươn lên trở thành một quốc gia có nền kinh tế số phát triển, một trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực. Điều này đòi hỏi sự đồng lòng, quyết tâm cao độ từ Đảng, Nhà nước, cộng đồng DN và toàn thể người dân.

Bà Lương Thị Thúy Anh

Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo Daklak Innovation Hub (DIH)