Liêm chính học thuật trước tác động của AI

Trước tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), vấn đề học thuật đang phải chịu một áp lực nặng nề về đòi hỏi bảo đảm tính liêm chính, trung thực và minh bạch. Không chỉ có các nhà giáo, mà những nhà nghiên cứu cũng phải quan tâm vấn đề này.

Một nhà nghiên cứu văn hóa Champa tại TP. Đà Nẵng chia sẻ, được sự giới thiệu của bạn bè, đồng nghiệp, ông đã đăng ký chính thức một số tài khoản sử dụng AI, đặc biệt là công cụ có tính chuyên môn. Kết quả thu lại đầy bất ngờ, có rất nhiều dữ liệu, thông tin học thuật, tra cứu từ các thư viện, nguồn sách quý hiếm phục vụ cho việc nghiên cứu, tìm hiểu của ông chỉ cần đặt ra đã được AI đáp ứng. Ông gần như “bị chinh phục” vì những dữ liệu ấy, trình bày gãy gọn, súc tích, chuẩn xác theo thời gian.

Mãi đến gần đây, khi tra cứu thực tế một số tài liệu chuyên ngành, ông mới nhận ra có những chi tiết do AI cung cấp là lấy nguồn tư liệu không đích xác. Dù tỷ lệ ấy rất nhỏ nhưng với giới học thuật, mức độ sai lệch là khó chấp nhận được. Qua đó, nhà nghiên cứu dần thoát khỏi ảnh hưởng lệ thuộc vào AI, quay lại tự xác tín những thông tin bằng kiến thức của mình. Quan trọng hơn, ông nhận ra, trong khoảng thời gian sử dụng AI, mọi bài viết, trao đổi của ông đều tự động sử dụng các dữ liệu của AI, một cách sao chép mà ông cũng không kiểm soát được.

“Điều ấy cảnh báo tôi cần tỉnh táo xem lại vấn đề. AI có thể tổng hợp, tìm kiếm khối lượng dữ liệu to lớn nhưng trong đó có thật, có giả, AI chỉ căn cứ tần suất xuất hiện, được sử dụng mà đánh giá, cung cấp. Điều đáng lo là nếu các nhà nghiên cứu đều dùng những giải đáp từ AI cho nhanh, gọn thì sẽ đến một lúc, có thể một hội nghị khoa học chỉ có toàn báo cáo do AI viết. Vậy tính học thuật liêm chính sẽ bị đe dọa đến mức nào?”, nhà nghiên cứu tâm tư.

Theo sự việc này, có thể thấy, ảnh hưởng, tác động và xu hướng chuyển sang dùng công cụ AI ở nhiều người, nhất là giới học thuật, nghiên cứu đang ngày càng tăng lên. Trí tuệ nhân tạo càng vượt trội, sức lan tỏa càng rộng khiến nhiều người lầm tưởng và công nhận những “trả lời” của AI là chính xác nên tham khảo. Thậm chí nhiều người còn sao chép, tạo thông tin từ phản hồi AI để khẳng định những lập luận, suy nghĩ của mình.

Người lớn đã vậy, các thế hệ trẻ còn bị tác động đến đâu? Một khảo cứu mới đây từ nhiều trường học ở châu Âu đã cho thấy, việc lạm dụng AI trong học hành, làm bài tập, thi cử của học sinh ngày càng nhiều; thậm chí AI còn đi sâu vào mọi hoạt động cá nhân, sinh hoạt…

Dư luận xã hội Việt Nam những ngày qua cũng bắt đầu có những cảnh báo về tình trạng “lậm” AI, đề nghị ngăn cản sử dụng AI vào các hoạt động khoa học khảo cứu, học thuật… Nhiều trường hợp nhờ AI tư vấn khám chữa bệnh, dùng Tây y, thậm chí bói toán, tra cứu tử vi… dẫn đến nhiều hệ lụy. Tất cả cho thấy, thực sự cần những điều chỉnh và truyền thông hợp lý về hoạt động khoa học tri thức gắn với công nghệ AI.

Đặc biệt về nghiên cứu, học thuật, vấn đề nên áp dụng AI như thế nào và ở mức độ nào cần phải được bàn thảo nghiêm túc, chu đáo. Không ai phủ nhận sức mạnh công nghệ và những tiện ích số hóa mang lại. Có điều, nếu chính giới chuyên môn, học thuật cũng bị chinh phục trước khối lượng dữ liệu AI cung cấp, thật khó để cảnh tỉnh mọi người cẩn trọng khi sử dụng AI. Nhiều lĩnh vực nghiên cứu do nhiều biến động đã bị thất tán tài liệu, xáo trộn thông tin, nay nhờ AI lại có thể tra cứu, thu thập dễ dàng, làm sao tránh được việc những người nghiên cứu không bị hấp dẫn mà đưa khối dữ liệu ấy vào tri thức, biểu đạt của mình?

Mối nguy nằm ở chỗ, một khi các nhà khoa học, nghiên cứu cũng viện dẫn thông tin AI vào phát ngôn, xã hội lại dễ quy nạp đó là tri thức đúng, đã được sàng lọc và cứ thế chấp nhận theo. Nhìn theo hướng này, rõ ràng càng bị lệ thuộc vào kết quả từ AI, nền học thuật liêm chính càng bị ảnh hưởng.

Đã đến lúc các cấp quản lý, đội ngũ những học giả, nhà nghiên cứu và cả giới công nghệ sáng tạo cùng ngồi lại đặt ra những quy định, giới hạn trong việc sử dụng AI!

Thụy Bất Nhi