Khám phá nền văn minh Chavin

Trong lịch sử nhân loại, nền văn minh Chavin được xem là có những đóng góp to lớn trong lĩnh vực nông nghiệp, kiến trúc và luyện kim... Nền văn minh Chavin đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới vào năm 1985.

Cội nguồn nền văn minh Chavin

Theo Bách khoa thư mở, văn hóa Chavin là nền văn minh tiền Colombia đã biến mất, được đặt tên theo Chavin de Huantar, địa chỉ khảo cổ học chính qua các hiện vật tiêu biểu đã được tìm thấy. Nền văn minh Chavin phát triển thịnh vượng ở vùng cao nguyên Andean, phía bắc của Peru từ năm 900 đến 200 trước công nguyên (TCN), sau đó mở rộng ảnh hưởng đến các nền văn minh khác dọc theo bờ biển, nhất là trong thung lũng Mosna - nơi sông Mosna và Huachecsa hợp nhất. Khu vực này cao 3.150 m so với mực nước biển, bao gồm các khu vực Quechua, Suni và Puna.

Địa điểm khảo cổ nổi tiếng nhất của nền văn minh Chavin là Chavin de Huantar, nằm ở vùng cao nguyên Andean thuộc vùng Ancash ngày nay. Nó được cho là xây dựng vào khoảng năm 900 TCN và là trung tâm tôn giáo và chính trị của người Chavin.

Theo trang tin trực tuyến của UNESCO, văn hóa Chavin có phạm vi ảnh hưởng rộng khắp các nền văn minh xung quanh nhờ tọa lạc tại điểm giao thương giữa sa mạc và rừng rậm Amazon. Chẳng hạn như: Pacopampa nằm ở phía bắc Chavin de Huantar hay Caballo Muerto, một địa danh khác ở gần biển thuộc thung lũng Moche Valley. Garagay, một địa danh ở vùng Lima ngày nay, có các biến thể của biểu tượng văn hóa Chavin đặc trưng. Còn tại Cerro Blanco, trong thung lũng Nepena, giới khảo cổ đã tìm thấy nhiều cổ vật gốm sứ thuộc nền văn minh Chavin.

Dấu tích của nền văn minh Chavin.

Cái nôi kiến trúc, luyện kim

Dựa trên các tài liệu khảo cổ và các nghiên cứu chuyên sâu cho thấy, nền văn hóa Chavin phát triển rất sớm, từ thế kỷ 5 TCN ở vùng thung lũng cao trên dãy Andes, thuộc tỉnh Huari, tỉnh Ancash của Peru. Chavin là một trung tâm nghi lễ và hành hương cho thế giới tôn giáo Andean và thu hút mọi tín đồ trong khu vực. Nó trở thành một trung tâm hội tụ và truyền bá tư tưởng, văn hóa và tôn giáo trên vùng đất rộng trải dài trên Andes, từ Piura trên bờ biển phía bắc xa xôi đến Paracas trên bờ biển phía nam, đi đến cao nguyên phía bắc Pukara, kết thúc tại cao nguyên phía nam và rừng rậm Peru.

Bản chất nghi lễ và văn hóa của Chavin được thể hiện rõ ràng trong việc sáng tạo kiến trúc, công nghệ và biểu tượng, với nét đặc trưng ở các tòa nhà bằng đá phủ và sân thượng nhân tạo bao xung quanh tạo ra hệ thống khép kín với mạng lưới lỗ thông hơi và cống rãnh phức tạp chưa từng có ở Nam Mỹ. Các tòa nhà và sân được trang trí những biểu tượng tượng trưng cho con người, sự sống và môi trường. Tất cả được chạm khắc trên các phù điêu trên bia mộ, cột, dầm và các tác phẩm điêu khắc bằng đá nguyên khối. Chavin Lanzon, Raimondi Stela, Tello Obelisk, Falconidae Portico, quảng trường Circular Plaza đều được trang trí với các tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đặc trưng riêng của người Chavin khiến các di tích này trở thành những địa danh khảo cổ độc đáo có ý nghĩa toàn cầu.

Tiêu biểu cho kiến trúc Chavin phải kể đến đền thờ Chavin de Huantar. Trên các bức tường của đền là những tác phẩm nghệ thuật chạm khắc rất tinh xảo, đậm nét nghệ thuật dân gian với chủ đề là những sinh vật kỳ lạ được tìm thấy tại Nam Mỹ, như báo đốm Mỹ và đại bàng. Hình tượng con mèo là một trong những hoa văn quan trọng nhất được thấy trong nghệ thuật Chavin. Chim ưng cũng thường thấy trong nghệ thuật của Chavin.

Để các đền thờ không bị ngập và phá hủy trong mùa mưa, người Chavin tạo ra một hệ thống thoát nước rất khoa học. Một số kênh được xây dựng dưới ngôi đền đóng vai trò như là hệ thống thoát nước. Vào mùa mưa, tiếng nước chảy thông qua các kênh rạch tạo nên một âm thanh vang dội giống như tiếng kêu của một con báo đốm Mỹ, một con vật linh thiêng trong khu vực này. Ngôi đền được xây bằng đá hoa cương trắng và đá vôi đen, những vật liệu không được tìm thấy gần khu vực Chavin.

Nền văn minh Chavin còn thể hiện khá rõ nét các kỹ năng và kiến thức trong ngành luyện kim nặng, họ biết rèn sắt và kiểm soát nhiệt độ. Họ đã sử dụng các kỹ thuật luyện kim sớm để luyện vàng. Sự tan chảy của kim loại đã được phát hiện tại thời điểm này, đây là một trong những những kỹ thuật rèn sớm nhất được ra đời bởi các nghệ nhân làng nghề Chavin.

Nguyễn Duy

(Theo EWO/WHO/Jssotor/WHC)