Sầu riêng Đắk Lắk trước cơ hội xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc: Thay đổi để vươn xa (Kỳ 1)

Sau 4 năm đàm phán, Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với trái sầu riêng xuất khẩu từ Việt Nam sang Trung Quốc được ký kết. Đây chính là cơ hội cho trái sầu riêng của Đắk Lắk được xuất khẩu chính ngạch. Vấn đề đặt ra là sầu riêng của Đắk Lắk sẽ phải thay đổi như thế nào để bước vào một thị trường rộng lớn với 1,4 tỷ dân?

Kỳ 1: Sẵn sàng để đón đầu cơ hội

Sầu riêng Đắk Lắk bắt đầu bước vào thu hoạch đúng thời điểm Trung Quốc đồng ý cho sầu riêng Việt Nam nhập khẩu chính ngạch. Đây là cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cho sầu riêng Đắk Lắk khi mà thị trường Trung Quốc không còn “dễ tính”.

Xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn mã vùng trồng

Đắk Lắk hiện có khoảng 15.100 ha sầu riêng, chiếm 17,6% diện tích của cả nước và là tỉnh có diện tích sầu riêng lớn thứ hai cả nước (sau tỉnh Tiền Giang); sản lượng thu hoạch năm 2022 ước khoảng 150.000 tấn và dự kiến sản lượng đến năm 2025 là 300.000 tấn. Với điều kiện tự nhiên, khí hậu, đất đai rất thích hợp, các giống sầu riêng được người dân Đắk Lắk trồng nhiều như Ri6, Dona… có giá trị kinh tế cao. Và để đón đầu cơ hội xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, ngành nông nghiệp Đắk Lắk đã chú trọng phát triển vùng nguyên liệu bền vững ngay khi Nghị định thư bắt đầu được xây dựng.

Theo Sở NN-PTNT, Trung Quốc yêu cầu các loại trái cây xuất khẩu sang nước này đều phải được cấp mã vùng trồng và mã cơ sở đóng gói. Do đó, trong thời gian qua, ngành nông nghiệp Đắk Lắk đã phối hợp với Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN-PTNT) triển khai công tác tuyên truyền, phổ biến hướng dẫn và cấp mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói quả tươi phục vụ xuất khẩu.

Đến nay, ngành nông nghiệp đã thiết lập và xây dựng vùng trồng sầu riêng tập trung phục vụ xuất khẩu với tổng diện tích hơn 1.500 ha và 24 mã cơ sở đóng gói trên địa bàn toàn tỉnh. Và hiện đang chờ phía Trung Quốc xem xét và cấp mã số cho các vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng.

Vườn sầu riêng của nông dân huyện Cư M'gar.

Huyện Krông Pắc là thủ phủ sầu riêng của Đắk Lắk, với gần 4.000 ha, trong đó diện tích cho thu hoạch khoảng 2.600 ha; sản lượng ước tính 40.000 – 50.000 tấn. Trong những năm gần đây huyện Krông Pắc đã đẩy mạnh đầu tư hỗ trợ cho các tổ chức, cá nhân, người sản xuất sầu riêng áp dụng những quy trình sản xuất an toàn theo các tiêu chuẩn VietGAP, sản xuất hữu cơ; xây dựng, quản lý vùng sản xuất, cơ sở đóng gói đảm bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm theo yêu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu.

Hiện nay diện tích sầu riêng đã được cấp giấy chứng nhận theo tiêu chuẩn VietGAP trên địa bàn huyện là 581 ha, với 497 hộ dân tham gia sản xuất tại các xã Ea Yông, Ea Kênh, Ea Knuếc và Hòa Đông. Huyện cũng đã có 36 mã vùng trồng sản xuất sầu riêng, với diện tích 730 ha tại xã Ea Yông do Cục Bảo vệ thực vật cấp cho các hợp tác xã. Hiện đang đề nghị cấp mã số vùng trồng cho 937 ha dự kiến xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc trong năm 2022 và các năm tiếp theo.

Ngoài ra, có 7 cơ sở đã được cấp mã số cơ sở đóng gói các loại trái cây tươi hiện đang hoạt động trên địa bàn huyện. Đặc biệt, nhãn hiệu “Sầu riêng Krông Pắc” (tiếng Anh: Krong Pac Durian) đã được công nhận, đây là yếu tố thuận lợi để gia tăng giá trị sầu riêng khi xuất khẩu chính ngạch.

Ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT cho biết, Sở đã làm tất cả những gì cần thiết để phía Trung Quốc kiểm tra vùng trồng, cơ sở đóng gói nhằm đáp ứng đủ tiêu chí cho sầu riêng xuất khẩu chính ngạch. Cơ quan chức năng đã tổ chức hướng dẫn, tập huấn cho các chủ vườn, chủ cơ sở đóng gói. Đồng thời, tăng cường kiểm tra để bảo đảm không có việc gian lận trong hoạt động xuất khẩu. Đây là bước đầu rất quan trọng để sầu riêng xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc.

Doanh nghiệp khẩn trương nhập cuộc

Để xuất khẩu sầu riêng chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, các doanh nghiệp, cơ sở đóng gói sầu riêng đã có sự chuẩn bị từ khá lâu trong việc xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn và cơ sở đóng gói bảo đảm các yêu cầu kỹ thuật về xuất khẩu.

Cơ sở sơ chế sầu riêng của Công ty TNHH Thương mại Gia Nguyễn (huyện Krông Pắc).

Đơn cử như Công ty Cổ phần Thương mại xuất nhập khẩu Dũng Thái Sơn (Đắk Lắk) đang gấp rút liên kết với các hộ dân, hợp tác xã để triển khai mã số vùng trồng. Hiện công ty đã thiết lập được 33 mã số vùng trồng cho hơn 1.000 ha gửi sang Trung Quốc đánh giá từ năm 2021.

Năm 2022, công ty tiếp tục liên kết với 20 hợp tác xã trong tỉnh, đã thiết lập được 3.000 ha mã số vùng trồng (trong đó hồ sơ hoàn thiện là 2.500 ha), lộ trình đến hết năm 2022, công ty sẽ thiết lập thêm 5.000 ha. Ngoài ra, công ty có 17 cơ sở đóng gói từ Tiền Giang đến Tây Nguyên.

Ông Lê Anh Trung, Giám đốc phụ trách vùng nguyên liệu của Công ty Cổ phần Thương mại xuất nhập khẩu Dũng Thái Sơn cho hay, từ trước đến nay, chất lượng sầu riêng Việt Nam được khách hàng đánh giá rất tốt. Tuy nhiên, người dân chưa quen với việc sản xuất theo quy trình có kiểm soát. Do đó, công ty đã chuẩn bị những nền tảng ứng dụng truy xuất nguồn gốc giúp quản lý về sản xuất, kết nối được với khách hàng.

Khó khăn lớn nhất đối với người nông dân là trình độ canh tác, cùng với đó là diện tích canh tác của người dân manh mún, nhỏ lẻ. Do đó, công ty phải tổ chức lại sản xuất, tạo các chuỗi liên kết để tập huấn cho nông dân về quy trình sản xuất nhằm thiết lập hồ sơ mã số vùng trồng. Công ty cử đội ngũ cán bộ xuống tận vườn tập huấn, thường xuyên "cầm tay chỉ việc".

Về lâu dài, công ty sẽ cố gắng xây dựng nhà máy sơ chế, đóng gói bảo quản ở những huyện có vùng nguyên liệu lớn. Mặt khác, công ty cũng mở rộng quy mô, chuỗi liên kết, nâng cao năng lực sản xuất của vùng nguyên liệu. Việc triển khai vùng nguyên liệu sẽ mang lại lợi ích vô cùng lớn cho người nông dân.

Gia công sầu riêng xuất khẩu tại Công ty Cổ phần Ban Mê Green Farm (Cụm công nghiệp Tân An, TP. Buôn Ma Thuột).

Cũng trong tâm thế sẵn sàng cho những lô hàng sầu riêng xuất khẩu chính ngạch, ông Nguyễn Hữu Công, Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Gia Nguyễn cho biết, trước thông tin sầu riêng Đắk Lắk sắp xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, công ty đang trong quá trình hoàn thiện thủ tục, hỗ trợ hồ sơ cho bà con nông dân để cấp mã vùng trồng, phục vụ xuất khẩu. Về lâu dài, để nâng cao chất lượng, đa dạng hóa sản phẩm xuất ra thị trường nước ngoài, công ty đang phát triển các sản phẩm trái cây sấy, trong đó có sầu riêng.

Được biết, từ năm 2010 đến nay, tiêu thụ sầu riêng ở Trung Quốc tăng với tốc độ nhanh, duy trì trung bình hằng năm hơn 16%. Trung Quốc là thị trường tiêu thụ sầu riêng tươi nhiều nhất của Việt Nam, nhưng chủ yếu là đi theo đường tiểu ngạch. Khi Nghị định thư được chính thức thông qua, sầu riêng Việt Nam sẽ được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường Trung Quốc.

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Trưởng Phòng Hợp tác quốc tế và Truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật) nhấn mạnh, trong xuất khẩu, việc tuân thủ các quy định là yêu cầu quan trọng nhất, là điều kiện tiên quyết để sản phẩm có thể nhập khẩu vào thị trường đối tác. Nhưng điều quan trọng là người nông dân phải duy trì sự tuân thủ các quy định, tiêu chuẩn trong suốt quá trình sản xuất. Đắk Lắk cần có những chương trình giám sát, bởi bên cạnh kiểm tra sự tuân thủ thì chương trình cũng hỗ trợ đào tạo, tập huấn trực tiếp cho người nông dân để họ bảo đảm được các yêu cầu của thị trường nhập khẩu.

Các doanh nghiệp không chỉ dừng ở việc liên kết xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn, mà cần đẩy mạnh khâu chế biến, bảo quản rau quả, đầu tư vào chuỗi kho lạnh. Tất cả phải đi vào thực chất để giúp bà con nông dân yên tâm canh tác, làm tốt khâu sản xuất để cho ra những sản phẩm chất lượng đồng đều.

(Còn nữa)

Kỳ 2: Cơ hội song hành với thách thức

Minh Khánh Thùy