Cây cà phê kể chặng đường trăm năm…

Trên vùng đất “thủ phủ" cà phê, Di tích lịch sử - văn hóa Đồn điền CADA (xã Ea Yông, huyện Krông Pắc) được xem là nơi duy nhất lưu giữ và tái hiện trọn vẹn chặng đường trăm năm của cây cà phê.

Từ đồn điền thực dân đến nông trường xã hội chủ nghĩa

Ngay từ đầu thế kỷ 20, người Pháp đã đưa cây cà phê đến trồng thử nghiệm ở Tây Nguyên. Loại cây trồng này nhanh chóng trở thành một trong những phương tiện bóc lột thuộc địa của thực dân Pháp khi khuyến khích các công ty và tư nhân người châu Âu lập nên các đồn điền rộng lớn, sử dụng công nhân người Việt với chế độ lao động hà khắc. Đồn điền CADA chính là một trong những đồn điền lớn nhất và thành lập sớm nhất tại Đắk Lắk.

Trong số những tư liệu được lưu giữ, trưng bày tại Di tích lịch sử - văn hóa Đồn điền CADA có bản sao hai bức thư Tổng Giám đốc Công ty Nông nghiệp An Nam (CADA) soạn thảo vào năm 1928 và 1931 gửi đến các tổng công sứ Pháp, đề nghị được dẫn nước từ sông Sêrêpốk về phục vụ sản xuất tại đồn điền CADA. Những tư liệu ít ỏi ấy đã thể hiện được tham vọng của giới chủ đồn điền trong quá trình khai thác tài nguyên, bóc lột sức lao động của người dân xứ thuộc địa.

Du khách tìm hiểu quy trình trồng và chăm sóc cà phê xen canh với các loại cây ăn quả tại vườn mẫu của Công ty Cổ phần Cội nguồn Cà phê Việt. Ảnh: Đinh Nga

Bước vào chặng đường kiến thiết đất nước sau ngày non sông liền một dải, được sự điều động của Bộ Nông nghiệp, cuối năm 1976, 20 cán bộ của Nông trường Đông Hiếu (thuộc tỉnh Nghệ An) đã tiếp nhận 240 ha cà phê của các chủ đồn điền bỏ lại ở vùng CADA để xây dựng Nông trường Cà phê Phước An.

Bà Trần Thị Văn, một trong những cán bộ khung của Nông trường Cà phê Phước An hồi tưởng: “Lúc ấy, toàn bộ diện tích cà phê gần như bỏ hoang, khô cằn, cỏ tranh, cây dại ken đặc, sản lượng không đáng kể. Công nhân phải gánh nước để tưới cà phê, trồng thêm hoa màu, lương thực “lấy ngắn nuôi dài”, cuộc sống vô cùng kham khổ”.

Ấy thế nhưng, bằng ý chí kiên định, vượt mọi khó khăn, chỉ hơn một năm sau, Nông trường Cà phê Phước An đã lập nên kỳ tích không tưởng, đó là khai hoang và trồng mới thành công hơn 1.000 ha cà phê, vượt chỉ tiêu lãnh đạo tỉnh giao. Bà Văn với vai trò là Phó Giám đốc phụ trách kỹ thuật đã lặn lội khắp vùng, chắt chiu từng mầm cà phê mọc dại, mày mò ươm giống. Với sức mạnh của tập thể, mùa mưa năm 1978, hơn 1,8 triệu bầu cây cà phê đã bén rễ khắp vùng Ea Yông, Ea Knuếc, tạo nên bước khởi đầu quan trọng để nông trường phát triển sản xuất, không ngừng cải tiến kỹ thuật, nâng cao năng suất. Năm 1993, Nông trường Cà phê Phước An chính thức xuất khẩu trực tiếp cà phê với kim ngạch lên đến hơn 6,4 triệu USD.

Nối tiếp mạch nguồn cà phê Việt

Trải qua hơn 100 năm, cây cà phê đã gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân, đóng góp quan trọng vào việc kiến tạo nên diện mạo giàu đẹp của những vùng quê nông thôn mới. Cây cà phê cũng đã trở thành “cây tỷ đô”, giữ vững vị thế mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam và đứng thứ hai thế giới về sản lượng.

Du khách tìm hiểu tìm hiểu quy trình rang, xay cà phê hiện đại tại Công ty Cổ phần Cội nguồn Cà phê Việt. Ảnh: Đinh Nga

Trên hành trình đến với Đắk Lắk - vùng đất dẫn đầu cả nước về diện tích và sản lượng cà phê, Di tích lịch sử - văn hóa Đồn điền CADA và Di tích lịch sử Miếu thờ CADA là nơi mang đến cho du khách cái nhìn tương đối trọn vẹn về cà phê gắn với văn hóa, lịch sử trong chặng đường hơn một thế kỷ.

Phó Chủ tịch UBND huyện Krông Pắc Nguyễn Thị Kim Oanh tự hào giới thiệu, bên trái khuôn viên di tích là nhà làm việc của chủ đồn điền CADA xây dựng từ năm 1922, bên phải di tích là hệ thống máy móc đồ sộ của Nông trường Cà phê Phước An trong giai đoạn đầu đất nước thực hiện đổi mới về kinh tế. Cùng với các hiện vật, hình ảnh được sưu tầm, lưu giữ, câu chuyện về cây cà phê đã từng bước được kể xuyên suốt, liền mạch và sống động, hòa quyện cùng sự đa dạng, hài hòa về văn hóa, đời sống của cộng đồng các dân tộc trên vùng đất này. Bên cạnh đó, Di tích văn hóa – lịch sử Đồn điền CADA còn được kết nối với nhà trưng bày và vườn mẫu của Công ty Cổ phần Cội nguồn Cà phê Việt để hình thành tour du lịch khám phá lịch sử của cây cà phê tại vùng đất CADA từ thuở sơ khai đến hệ thống rang xay, sản xuất hiện đại ngày nay.

Minh Thuận - Đinh Nga