Hiểu đúng về vai trò xã hội của thủ tục hòa giải trong giải quyết ly hôn

Trong thực tế hiện nay, những lời phàn nàn kiểu “chúng tôi đã không còn tình cảm, đã xác định rõ ràng việc chấm dứt hôn nhân, hòa giải mà làm gì, mất thời gian vô ích!” của những cặp vợ chồng về phiên hòa giải ly hôn không phải là hiếm gặp.

Và vẫn còn có nơi, thủ tục hòa giải diễn ra một cách hình thức, mang tính thủ tục, thậm chí bị xem nhẹ bởi người tiến hành hòa giải có thể thiếu kỹ năng hoặc không đầu tư thời gian, hay đơn giản là “làm cho có”. Thực trạng đó đã đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của thủ tục hòa giải tại toà án trong giải quyết ly hôn và vai trò của Nhà nước trong việc điều tiết các quan hệ hôn nhân - gia đình.

Nhìn dưới góc độ xã hội học luật pháp, ly hôn không chỉ là chuyện của hai cá nhân mà còn là một vấn đề xã hội quan trọng, đồng thời thủ tục hòa giải có vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ gia đình như một thiết chế xã hội.

Trong đời sống hằng ngày, gia đình thường được hiểu là một nhóm người gắn bó với nhau chủ yếu bằng quan hệ huyết thống, hôn nhân hoặc nuôi dưỡng, cùng chung sống dưới một mái nhà, có trách nhiệm yêu thương, chăm sóc và hỗ trợ lẫn nhau về vật chất và tinh thần.

(Ảnh minh họa:Internet)

Gia đình không chỉ bao gồm các mối quan hệ cá nhân mà còn là một thiết chế xã hội; không chỉ là không gian riêng tư của các thành viên mà là một đơn vị xã hội có ảnh hưởng đến cấu trúc và sự ổn định của xã hội. Sự đổ vỡ trong gia đình, đặc biệt qua các vụ ly hôn, bạo lực gia đình, hay thiếu hụt vai trò chăm sóc không chỉ gây tổn thương cho cá nhân là thành viên mà còn có thể để lại hậu quả lớn cho xã hội: trẻ em thiếu nền tảng giáo dục, người già không được chăm sóc, chi phí xã hội tăng cao và niềm tin vào các giá trị truyền thống bị xói mòn.

Bởi vậy, xét về tính pháp lý và hành chính, khái niệm gia đình thường được nhấn mạnh đến các điều kiện xác lập mối quan hệ gia đình (hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng), đồng thời khẳng định trách nhiệm giữa các thành viên. Trong gia đình, trách nhiệm của cá nhân không chỉ trong lĩnh vực tình cảm mà còn là nghĩa vụ được quy định và bảo hộ bởi pháp luật.

Đây là cơ sở để Nhà nước với vai trò là chủ thể điều tiết xã hội đã thể chế hóa mối quan hệ hôn nhân - gia đình thông qua hệ thống pháp luật nhằm bảo đảm sự công bằng, trách nhiệm và bền vững trong các quan hệ này, đặc biệt trong các tình huống như kết hôn, ly hôn, phân chia tài sản, quyền nuôi con, thừa kế, hay phòng, chống bạo lực gia đình...

Việc chấm dứt hôn nhân không thể là quyết định tùy tiện mà phải được xem xét qua các bước hòa giải và phán quyết của tòa án, phản ánh tư duy trong quản lý xã hội: bảo vệ thiết chế gia đình chính là bảo vệ nền tảng của xã hội.

Thủ tục hòa giải không đơn thuần là nhằm “níu kéo” hay cưỡng ép tiếp tục chung sống mà là quá trình đối thoại có kiểm soát, giúp giảm căng thẳng, định hướng hành xử văn minh, đồng thời thể hiện vai trò điều tiết của Nhà nước với các quan hệ gia đình. Thực tế hiện nay, những hạn chế trong công tác hòa giải như thái độ hình thức của một số cán bộ và sự hiểu lầm từ phía người dân đang làm giảm hiệu quả của hoạt động này.

Thực sự, ly hôn không phải chuyện của riêng hai người mà là vấn đề xã hội cần được xử lý cẩn trọng. Thủ tục hòa giải chính là công cụ pháp lý – xã hội để giảm thiểu tổn thương, bảo vệ thiết chế gia đình và xây dựng xã hội bền vững. Vì vậy, hòa giải không phải thủ tục phiền hà mà là cơ chế nhân văn giúp giải quyết ly hôn có trách nhiệm, bảo vệ lợi ích cộng đồng, nhất là trẻ em.

Trương Thị Hiền