Tăng tốc "ly hôn" đồng bạc xanh, châu Á tìm hướng đi riêng cho dòng chảy tài chính

Châu Á đang từng bước nới rộng khoảng cách với đồng USD. Hàng loạt yếu tố, từ bất ổn địa chính trị, những thay đổi trong chính sách tiền tệ đến các hoạt động phòng vệ tỷ giá, đang thúc đẩy làn sóng phi USD hóa trên khắp khu vực.

Đồng USD. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo ông Mitul Kotecha, Giám đốc chiến lược ngoại hối và thị trường mới nổi châu Á tại ngân hàng Barclays, phi USD hóa không phải là câu chuyện mới, nhưng bản chất của nó đã thay đổi. Giới đầu tư và các nhà hoạch định chính sách bắt đầu nhận ra rằng đồng USD có thể và đã bị sử dụng như một công cụ gây áp lực – thậm chí là một "vũ khí" – trong các cuộc đàm phán thương mại. Điều này buộc họ phải đánh giá lại các danh mục đầu tư đang quá phụ thuộc vào đồng tiền này.

Xu hướng không mới, nhưng động lực thay đổi

Mới đây, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc tăng cường sử dụng đồng nội tệ cho các giao dịch thương mại và đầu tư. Đây là một phần quan trọng trong Kế hoạch Chiến lược Cộng đồng Kinh tế giai đoạn 2026-2030 vừa được khối này công bố, với mục tiêu giảm thiểu những cú sốc từ biến động tỷ giá thông qua việc khuyến khích thanh toán bằng nội tệ và củng cố kết nối thanh toán khu vực.

Điều này cũng được phản ánh trong một báo cáo gần đây của Bank of America: ngân hàng này chỉ ra rằng làn sóng rời bỏ đồng USD đang có dấu hiệu tăng tốc tại ASEAN. Động lực chính đến từ hai phía: người dân và doanh nghiệp dần chuyển đổi những khoản tiết kiệm bằng USD Mỹ sang nội tệ, đồng thời các nhà đầu tư lớn cũng chủ động hơn trong việc phòng vệ rủi ro cho những khoản đầu tư nước ngoài.

Không chỉ ASEAN, khối BRICS (bao gồm Ấn Độ và Trung Quốc) cũng đang tích cực xây dựng và thúc đẩy các hệ thống thanh toán riêng nhằm giảm sự phụ thuộc vào các hệ thống và phương thức thanh toán truyền thống như SWIFT và đồng USD. Trung Quốc cũng đang nỗ lực thúc đẩy các giao dịch thương mại song phương bằng đồng NDT.

Ông Francesco Pesole, chiến lược gia ngoại hối tại ngân hàng ING, cho rằng những quyết sách thương mại khó đoán của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng với sự mất giá mạnh của đồng USD có lẽ là chất xúc tác khiến các nước chuyển hướng nhanh hơn sang những đồng tiền khác.

Dù xu hướng này thể hiện rõ nét hơn ở châu Á, trên bình diện toàn cầu, sự phụ thuộc vào đồng bạc xanh cũng đang giảm dần. Tỷ trọng của đồng USD trong dự trữ ngoại hối thế giới đã giảm từ hơn 70% hồi năm 2000 xuống còn 57,8% vào năm 2024. Gần đây nhất, đồng bạc xanh cũng trải qua một đợt bán tháo mạnh trong năm nay - đặc biệt là vào tháng Tư - do những bất ổn xoay quanh hoạch định chính sách của Mỹ. Từ đầu năm đến nay, chỉ số USD đã suy yếu hơn 8%.

Chuyên gia Kotecha của ngân hàng Barclays mô tả phi USD hóa là một "quá trình chậm rãi nhưng liên tục". Điều này thể hiện rõ qua việc các ngân hàng trung ương dần giảm tỷ trọng USD trong dự trữ ngoại hối, cũng như qua tỷ trọng của đồng tiền này trong những giao dịch thương mại. Ông cũng chỉ ra rằng các nền kinh tế châu Á như Singapore, Hàn Quốc và Trung Quốc đang nắm giữ một lượng lớn tài sản nước ngoài, tạo tiềm năng lớn cho việc chuyển đổi những nguồn thu và tài sản này về đồng nội tệ.

Đồng quan điểm, ông Andy Ji, nhà phân tích ngoại hối và lãi suất châu Á tại công ty dữ liệu thị trường ITC Markets cho rằng các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại sẽ ghi nhận nhu cầu USD sụt giảm mạnh nhất, đặc biệt là khối ASEAN+3 (bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và 10 nước ASEAN). Tính đến tháng 11/2024, hơn 80% hóa đơn thương mại của ASEAN+3 vẫn được tính bằng USD.

Theo Nomura, xu hướng phi USD hóa còn được thúc đẩy bởi việc các nhà đầu tư châu Á ngày càng chủ động phòng vệ rủi ro tỷ giá USD. Hoạt động này giúp nhà đầu tư tự bảo vệ trước những biến động lớn của tỷ giá bằng cách "chốt" tỷ giá, tránh thua lỗ khi đồng USD biến động bất ngờ. Khi phòng vệ rủi ro USD, họ bán ra đồng bạc xanh và mua vào nội tệ hoặc các đồng tiền thay thế, từ đó làm tăng nhu cầu và giá trị của những đồng tiền này so với USD.

Ông Craig Chan, Giám đốc chiến lược ngoại hối toàn cầu tại Nomura Securities cho biết một số đồng tiền đang được chú ý bao gồm yen Nhật, won Hàn Quốc và TWD của vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc).

USD có còn là "vua"?

Sự dịch chuyển khỏi đồng USD đặt ra câu hỏi liệu đây chỉ là một giai đoạn nhất thời hay một sự thay đổi mang tính cấu trúc.

Ông Cedric Chehab, nhà kinh tế trưởng tại công ty tư vấn tài chính BMI, cho rằng xu hướng này hiện có thể vẫn mang tính chu kỳ. Theo nhận định của ông, xu hướng đó chỉ trở thành cấu trúc cụ thể nếu Mỹ sử dụng những biện pháp trừng phạt mạnh mẽ hơn và khiến các ngân hàng trung ương e ngại nắm giữ quá nhiều USD. Một kịch bản khác là khi các chính phủ yêu cầu quỹ hưu trí của họ tăng tỷ trọng đầu tư vào tài sản trong nước.

Giới quan sát cho rằng dù một số quốc gia đang giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD, việc "soán ngôi" đồng bạc xanh với tư cách là đồng tiền dự trữ số một thế giới vẫn là một thách thức lớn.

Chiến lược gia Pesole cho rằng không có đồng tiền nào khác sở hữu tính thanh khoản và quy mô thị trường trái phiếu, tín dụng tương đương USD. Vì vậy, vấn đề hiện tại nghiêng về việc đồng USD giảm bớt sức hấp dẫn như một kênh dự trữ hơn là việc nó mất đi vị thế thống trị.

Ông Peter Kinsella, Giám đốc chiến lược ngoại hối toàn cầu tại công ty quản lý tài chính Union Bancaire Privée, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân biệt giữa sự suy yếu của đồng USD với xu hướng phi USD hóa.

Ông Kinsella chỉ ra rằng đồng USD đã từng suy yếu trong nhiều chu kỳ và giai đoạn khác nhau, nhưng nó luôn giữ vững vị thế như một kênh dự trữ tài sản và nắm vai trò thống trị trên thị trường tiền tệ.

Chiến lược gia này cũng chỉ ra đồng bạc xanh vẫn được sử dụng rất phổ biến trong thương mại và xuất hóa đơn, bất chấp việc các nước giảm nắm giữ đồng tiền này. Tính đến tháng 4/2025, hơn một nửa hoạt động thương mại toàn cầu vẫn được thanh toán bằng USD.

Tuy nhiên, ông Kinsella cũng cho rằng xu hướng suy giảm vai trò như tài sản dự trữ của đồng USD dường như sẽ tiếp diễn. Khi đó, vàng sẽ là đối tượng hưởng lợi chính từ diễn biến này.

Theo TTXVN