Đời sống mới của báo chí từ góc nhìn công chúng

Cuộc sống ngày càng phát triển, từ mục tiêu ăn no, mặc ấm dần chuyển sang ăn ngon, mặc đẹp. Phải chăng câu chuyện ấy cũng đang có sự tương đồng trong đời sống tiếp nhận thông tin của công chúng…

1. Một thời, chiếc đài, vô tuyến là những đồ dùng xa xỉ, cả thôn, thậm chí cả xã không mấy nhà có, con số chỉ đếm trên đầu ngón tay. Các chương trình phát sóng cũng rất đơn giản, thô sơ nhưng được đi xem vô tuyến (cách gọi quen thuộc nhưng thực chất là xem phim trên vô tuyến) là hạnh phúc. Gia đình nào có vô tuyến là tối tối bê ra sân để phục vụ bà con trong thôn xóm đến xem. Còn phát thanh, chiếc đài với những chương trình “kinh điển” như Dân ca và nhạc cổ truyền, Ca hát khắp nơi hay Kể chuyện cảnh giác đã in đậm trong tâm trí nhiều người. Không cần nhìn đồng hồ, chỉ cần nghe tên chương trình đã biết là mấy giờ. Còn với báo in/báo giấy, ở thành thị, sáng sáng hoặc chiều tối, góc phố, bến tàu, bến xe rộn ràng với tiếng rao “báo mới đây, báo mới đây”. Đó là những ký ức đẹp của một thời với báo chí và cả công chúng dù việc truyền tin và nắm bắt thông tin còn khó khăn, không có nhiều sự lựa chọn.

Ảnh minh họa. (Nguồn: On the marc media)

2. Cuộc sống phát triển, các loại hình báo chí cũng có sự chuyển mình để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng. Những chiếc vô tuyến đen trắng nhường chỗ cho ti vi màu. Các chương trình của truyền hình và phát thanh đa dạng hơn, ngoài những thông tin mang tính chính luận đã có thêm nhiều chương trình giải trí phục vụ khán thính giả. Với báo in, các tòa soạn tăng số phát hành trong tuần với nhiều chuyên mục, trang mục để cập nhật kịp thời hơn dòng chảy thông tin. Đó là những bước chuyển động để thực đơn thông tin phục vụ công chúng đa dạng và phong phú hơn.

3. Với sự phát triển của khoa học công nghệ đặc biệt là Internet, sự ra đời báo điện tử vào những năm 90 của thế kỷ 20 làm thay đổi hình thức cũng như phương thức tiếp nhận thông tin của công chúng. Ðặc biệt, sự bùng nổ của công nghệ thông tin ở những năm đầu của thế kỷ 21, sự xuất hiện của mạng xã hội vừa trở thành đối thủ, vừa là đối tác của các loại hình báo chí truyền thống. Nhà báo không còn sắm vai độc quyền trong chụp ảnh, ghi hình, ghi âm khi những chiếc smartphone có thể giúp mỗi người dễ dàng ghi lại thông tin bằng nhiều cách và ở bất kỳ đâu. Các cơ quan báo chí thực sự đang sống trong kinh tế thị trường. Tôi đã từng được đọc thông tin rằng ở Nhật, ngoài những kiến thức về nghiệp vụ phát báo, nhân viên tại một số quầy bán báo ở Tokyo còn được bồi dưỡng cách chào và cả cách cười với khách hàng. Yêu cầu của khách hàng được quan tâm tới mức tiểu tiết, thậm chí giao báo, đặt sai vị trí từ bên phải thành bên trái cửa sổ nhà của khách hàng, nhân viên phải chạy đến đặt lại đúng yêu cầu và không quên kèm theo lời xin lỗi. Câu chuyện ấy cho thấy sự khốc liệt trong cạnh tranh của các cơ quan truyền thông để phục vụ và giữ chân công chúng.

4. Hình thức và phương thức tiếp cận thông tin của công chúng đổi thay, không thuần túy là sự thụ động nên mô hình phục vụ thông tin của các cơ quan báo chí cũng thay đổi. Đặc điểm nổi bật trong hoạt động tác nghiệp báo chí thời kỳ 4.0 là sự tương tác hai chiều giữa cơ quan báo chí và công chúng. Có thể nói công chúng đã tham gia quá trình nắm bắt, sản xuất, xuất bản và phát sóng thông tin ở nhiều chiều cạnh. Họ vừa là đối tượng phục vụ, vừa là nhân vật trải nghiệm, vừa là người thẩm định, đánh giá. Qua nguồn tin và trao đổi của công chúng, các cơ quan báo chí biết được những điểm mạnh, yếu; nhiều sản phẩm báo chí tiếp tục được “sống” trong một vòng đời mới khi có sự phản hồi của bạn đọc, khán thính giả. Trong một biển thông tin, nhất là sự phát tán tràn lan trên mạng xã hội, nhà báo trở thành những người dẫn đường để phục vụ “thượng đế” của mình bằng khả năng lọc, kiểm chứng, phân tích thông tin chính thống, bảo đảm sự chân thực, chính xác.

Nhìn từ phương diện đối tượng tiếp nhận - công chúng, rõ ràng đã có những thay đổi rõ rệt trong đời sống báo chí. Điều ấy cũng đồng nghĩa với việc nhà báo và các cơ quan báo chí sẽ không ngừng vận động để hoàn thiện, thích ứng làm tròn vai trò, trọng trách của mình.

Đàm Thuần