Một bài thơ hay và lạ về "vùng đất thép” Vĩnh Linh

Có lẽ nhiều người đã nghe chuyện trạng Vĩnh Hoàng (Vĩnh Linh, Quảng Trị) song ít ai biết rằng có cả một bài thơ về chuyện trạng ở vùng đất “lũy thép” Vĩnh Linh. Đó là bài thơ “Nghe chuyện trạng Vĩnh Hoàng” của nhà thơ Ngô Minh.

Xin nói thêm rằng hiện tại ở Vĩnh Linh không có địa danh nào mang tên gọi Vĩnh Hoàng. Đây là cái tên ra đời trong kháng chiến chống Pháp bao gồm khu vực các xã như Vĩnh Tú, Vĩnh Nam, Vĩnh Trung, Vĩnh Thái. Sau này một số xã đã có thay đổi khi nhập lại như xã Trung Nam, ghép từ hai xã Vĩnh Trung và Vĩnh Nam. Chính những nơi này nở rộ tinh thần hài hước dân gian truyền thống nên gọi chung là chuyện trạng Vĩnh Hoàng và cách gọi này tồn tại cho đến ngày nay.

   Người dân ở đây quen với cách nói trạng, kể chuyện trạng Vĩnh Hoàng như thể cơm ăn nước uống, không khí hít thở hằng ngày như câu nói “Vĩnh Hoàng cả làng nói trạng”. Điều đó làm nên sức sống lâu bền một chiếc nôi chuyện trạng nổi danh cả nước. Nổi tiếng đến mức cố tiến sĩ Võ Xuân Trang từng so sánh với làng trạng trứ danh Gabrôvô  của nước Bungari xa xôi và được nhà thơ lớn Chế Lan Viên tự hào quảng bá tận châu Âu thời kháng chiến chống Mỹ.

Bài thơ “Nghe chuyện trạng Vĩnh Hoàng” mở đầu bằng sự hài hước đầy bản lĩnh dân gian của mảnh đất Vĩnh Linh:

Bom hất sang sông đỡ tốn tiền đò

Đi bứt tranh bứt nhầm đuôi cọp

Người kể chuyện quả quyết rằng có thật

Ai chưa tin xin mời đến làng tôi.

Nhà thơ đã nắm bắt được khẩu khí dân gian, đến cả giọng điệu, hơi thở của chuyện trạng Vĩnh Hoàng. Tác giả cũng đã lựa chọn những chi tiết điển hình. Ngày xưa đi bứt tranh, gặp cọp ai không khiếp vía, hồn xiêu phách lạc; vậy mà người dân Vĩnh Hoàng tỉnh bơ “bứt nhầm cả đuôi cọp”.

Sau này Vĩnh Linh là “túi bom” trong chiến tranh hủy diệt của đế quốc Mỹ, đạn bom nào phải chuyện đùa, sống chết trong gang tấc, nhưng chẳng hề gì, “Bom hất sang sông đỡ tốn tiền đò” - người Vĩnh Hoàng cười đùa trước hiểm nguy, thử thách.

Tiếng cười dân gian vui nhộn, thoải mái, hào sảng trước nguy hiểm, làm nên bản lĩnh “vùng đất thép” Vĩnh Linh - Quảng Trị. Tiếng cười lạc quan, tự tin đã mạnh hơn cái chết và làm nền cho sự sống đâm chồi. Nhà thơ đã đồng điệu và bắt nhịp được âm hưởng dân gian.

Người kể chuyện xòe hai bàn tay

Săn mùi đất và chai lì vỏ hến

Người nghe chuyện thường say tán thưởng

Chẳng nghi ngờ câu chuyện của anh

Tôi đã nghe dễ đến trăm lần

Và tôi yêu như yêu màu đất đỏ

Yêu bao điều nên hạt tiêu kỳ lạ

Yêu mắt nhìn sinh ngọn gió bình yên

 Thì nào ai có nghi ngờ gì những câu chuyện trạng mang đậm chất Vĩnh Linh đã ngấm vào thịt da, máu tuỷ của người dân nơi đây. Chỉ có những con người làm lụng kiên cường, bất khuất, yêu đất đai như con cái của mình và "biết cười từ trong bào thai” mới biết sáng tạo ra chuyện trạng Vĩnh Hoàng, mới sinh hạ nên những nghệ sĩ dân gian làm rạng rỡ văn hoá quê nhà:

Vĩnh Linh ơi từ địa đạo bước lên

Tưởng trắng rợn một màu tang trắng

Ai ngờ dưới tro nhữmg câu chuyện trạng

Lại lên xanh lấp lánh mắt cười

 Phép lạ của tiếng cười dân gian chính là ở đó. Trong mưa bom bão đạn, trong tang tóc rợn người thì tiếng khóc ra đời, âu cũng là điều dễ hiểu. Song kỳ lạ thay, tiếng cười đã cứu rỗi mọi điều, đã đứng cao hơn tất thảy, thức dậy một niềm tin sự sống. Tiếng cười đã hóa thành một gia tài vô giá:

Nắng lè lưỡi mà mưa thâm trời

Như ngày nào đạn bom tối mặt

Tất cả sẽ ra đi, chỉ tiếng cười trẻ nhất

Cha trao con như kỷ vật trên đời

Những ai từng sống, từng biết đến mảnh đất “ô châu ác địa” hẳn sẽ thấu hiểu phần nào con người nơi đây phải chống chọi với “giặc trời” và giặc ngoại xâm như thế nào để bảo toàn sự sống. Tất cả rồi sẽ qua đi, chỉ riêng tiếng cười là trẻ mãi không già. Có thể đời trước không truyền lại cho đời sau nhiều của nả, nhưng hậu sinh được thừa kế những tiếng cười lạc quan như thế cũng đã giàu có về mặt tâm hồn. Đó là điều may mắn của một vùng đất, mà dẫu có bạc vàng cũng không thể mua bán được:

Một củ khoai phải luộc đến năm nồi

Chuyện như chẳng thể nào tin được

Nhưng đến Vĩnh Linh vốc lên từng nắm đất

Hiểu thêm sự tích lạ lùng hơn

Chính sự nếm trải, sự đồng cảm đã khiến nhà thơ kết thúc bài thơ như một phát hiện sâu sắc, một kinh nghiệm sống quý báu. “Lũy thép” Vĩnh Linh từng là niềm tự hào một thời không chỉ riêng của Quảng Trị, mà còn của cả nước...

Phạm Xuân Dũng