“Người đi xa Ban Mê nhớ về”

Tháng  Ba về, Ban Mê rộn ràng lễ hội. Kỷ niệm 50 năm Chiến thắng Buôn Ma Thuột và tưng bừng Lễ hội Cà phê lần thứ 9, đâu đâu cũng thấy cờ hoa, đâu đâu cũng gặp những nụ cười.

Hòa trong không khí hồ hởi, Ngày hội Văn hóa Thể thao các dân tộc thiểu số TP. Buôn Ma Thuột lần thứ XII cũng tưng bừng không kém. Ở hai cụm của ngày hội là Cuôr Đăng và Ea Tu, tiếng ching knah, ching kram bay vút lên trời xanh của những đội đến sớm tranh thủ dợt lại bài ching “Gọi về sum họp”. Tiếng í ới gọi nhau, những cái ôm siết chặt của các cô gái sau hai năm gặp lại. Tiếng râm ran của các mẹ, các chị tíu tít trong nhà dài chuẩn bị nơi ngồi dệt. Khói lam bay lên trên vườn cà phê là của những nhóm thi ẩm thực đã nổi lửa… Mây trắng như nghiêng xuống ngắm nhìn và vẽ những gương mặt cười chào đón.

Cụm Cuôr Đăng có 19 thôn, buôn, tổ dân phố tham gia; cụm Ea Tu có 14 thôn buôn, tổ dân phố và 4 dân tộc thiểu số Êđê, Thái, Mường, Tày. Áo trắng váy đen Thái, Mường nổi bật bên cạnh màu đỏ đen của trang phục truyền thống Êđê. Ngoài hai môn thể thao là đẩy gậy và kéo co còn có 6 môn thi văn hóa: dệt thổ cẩm, văn nghệ dân gian và tấu ching, đan gùi, phục dựng lễ hội, tạc tượng, ẩm thực.

Phần thi diễn tấu cồng chiêng của buôn Tơng Jú (xã Ea Kao) tại Ngày hội Văn hóa - Thể thao các dân tộc thiểu số TP. Buôn Ma Thuột lần thứ XII, năm 2025. Ảnh: Ánh Ngọc

Dệt thổ cẩm là môn thi khởi sự sớm nhất. Chỉ đã được giăng sẵn nên các mẹ, các bà, các chị em ai cũng nhanh chóng cột khung, trải chiếu để có thể luồn cây, giật chỉ được ngay, tiếng lách cách rộ lên mải miết bên những cánh cửa sổ nhà dài rộng mở. Những người đàn ông trung niên chọn vỉa hè có bóng mát cây xanh rủ xuống làm nơi chuốt nan, đan gùi. Dưới tàng cây cổ thụ rợp bóng, các nghệ nhân tạc tượng cũng bắt đầu những nhát đục đầu tiên. Sau những lễ nghi khai mạc, sân khấu của môn thi văn nghệ dân gian và tấu ching đã rộn lên tiếng nhạc. Ở một sân khấu nhỏ đầu nhà dài, các đội thi phục dựng lễ hội thu hút không ít giới truyền thông và những người tò mò.

Có 9 đơn vị tham gia thi phần phục dựng lễ hội thì có tới 6 đội mang tới lễ kết nghĩa anh em, mẹ con, chị em, thêm một lễ đặt tên đều của người Êđê và một bài khấn chúc cô dâu, chú rể của người Mường. Lễ kết nghĩa là một trong những nét đẹp mang tính nhân văn của người Êđê. Ở phần thi này, có những đội quá cầu kỳ trong phần thực hiện các nghi thức (hỏi rất nhiều sự đồng ý của hai bên dòng họ) nên lễ diễn ra rất dài dòng. Có đội thay vì cầm vòng đồng khi đồng ý, lại chạm tay vào tiền; có đội rút gọn đến bỏ qua cả khâu quà biếu gia đình mới của người được nhận nuôi. Lời khấn chúc phúc cho cô dâu chú rể, chỉ có thầy cúng và đội chiêng chứng kiến, không có cả người già, cũng không có cô dâu, chú rể. Dễ thương nhất là Lễ đặt tên cho bé thì cũng thiếu tiếng ching sau khi tên đã được xướng lên. Dù sao, phần thi phục dựng lễ hội cũng vẫn là một nét đẹp của ngày hội, năm nay được tổ chức riêng thành một nội dung.

Phần thi văn nghệ dân gian vẫn có được các điệu hát k’ưưt, arei, sáo đing buôt, kèn đing năm nhưng các nhạc cụ dân tộc khác thì gần như vắng bóng. Phần múa đa số lấy nhạc sáng tác hoặc ca khúc mới để làm nhạc nền như nghệ thuật quần chúng. Hầu như đoàn nào cũng có múa mời rượu, múa xoang, múa pah kngan rong yang với phần đệm của dàn ching knah hoặc ching kram.

Đua tài sôi nổi nhất là phần diễn tấu chiêng. Các đoàn mang tới đội chiêng cao tuổi, đều rất chững chạc và khá đều tay. Một vài đội lẫn cả già, trẻ thi thoảng bị lỗi nhịp. Các đội chiêng thanh niên và thiếu nhi tỏ ra rất tự tin để trình diễn những liên khúc 2 - 3 bài (đây là nét mới trong liên hoan lần này) nên tính cạnh tranh rất cao.

Phần thi đan gùi và tạc tượng tuy ít nghệ nhân nhưng cũng sôi nổi không kém. Gùi, tượng làm xong có người mua ngay, mang lại sự phấn khởi cho nghệ nhân.

Ẩm thực cũng nhận được rất nhiều sự quan tâm. Yêu cầu của Ban tổ chức lần này là có ít nhất 3 món ăn truyền thống chính của dân tộc mình, bằng các nguyên liệu, gia vị cũng mang tính truyền thống theo mùa, kết hợp với trình bày đẹp, bắt mắt và cũng lạ với hoa cỏ mang tính truyền thống. Ngoài những món quen thuộc như gà nướng, vếch, canh cà đắng, lá sắn xào, gỏi cá cơm… thì rất ngon và lạ miệng là những món có sử dụng kiến vàng, xào, nấu, trộn với vị chua cay đặc biệt của người Êđê. Xôi hoặc cơm nấu nồi đất, vỏ bầu dẻo thơm. Nhóm chị em Thái, Mường cũng mang tới những món um (bọc lá chuối nướng trong than lửa), xôi thập cẩm… rất đặc trưng. Tuy vậy, nhiều món ăn cho thêm hành lá và rau thơm mua ở chợ khiến hương vị truyền thống có phần phai nhạt.

 Sôi động và có đông bạn trẻ hò reo cổ vũ nhất là hai môn kéo co và đẩy gậy. Những tiếng cười, tiếng cổ vũ “cố lên” khiến không gian buôn làng trở nên vô cùng rộn rã. Tiếc là năm nay Ban tổ chức bỏ môn thi thanh lịch, đồng nghĩa với việc không thu hút được đông đảo nam nữ thanh niên đến với ngày hội. Vì nội dung thi thanh lịch không chỉ được các bạn trẻ quan tâm yêu thích, mà còn mang đến niềm tự hào về trang phục truyền thống, sự sáng tạo trong trang phục cải tiến, và tri thức văn hóa tộc người trong phần thi ứng xử.

Dù vẫn còn những điều đáng tiếc nhưng Ngày hội Văn hóa Thể thao các dân tộc thiểu số TP. Buôn Ma Thuột lần thứ XII vẫn thật sự thành công. Đặc biệt, 2 giải Nhất trao cho buôn Tơng Jú (xã Ea Kao) và buôn Akô Dhông (phường Tân Lợi); 4 giải Nhì thuộc về các buôn Ky (phường Thành Nhất), buôn Tuôr (xã Hòa Phú), Kmrơng Prong A và B (xã Ea Tu). Trên hết là văn hóa truyền thống được người dân quan tâm gìn giữ, bảo tồn và phát huy với tất cả niềm tự hào, để "người đi xa Ban Mê nhớ về" (ca khúc "Nhớ tháng Ba").

H’Linh Niê