Cá rô đồng...

Ngày nhỏ, đồng làng tôi nhiều cá rô lắm. Những con cá rô lưng đen, lườn xanh biêng biếc. Cá rô ưa thứ nước đục chứa phù sa màu mỡ của đồng hơn kiểu nước trong leo lẻo của đầm, hồ lớn hoặc sông. Vậy nên buông câu sông hoặc đầm, hồ rất ít khi dính cá rô, có chăng cũng chỉ là một con rô… đi lạc, mình đen thui, ốm nhách, to tướng được mỗi cái đầu!

Cá rô ở đồng lại khác. Nước cạn, đục mò mò vậy nhưng con cá béo múp, nhất là vào mùa lúa trổ đòng. Người ta bảo bông đòng lúa rụng xuống cá rô ăn nên béo, không biết có thực không?

Riêng tôi biết chắc một điều: cá rô là giống rất phàm ăn, nhỏ người nhưng cái miệng rộng ngoác, lởm chởm đầy răng. Giun đất hoặc các giống cá, tôm tép nhỏ đương nhiên là mồi ngon của cá rô nhưng cũng không loại trừ việc chúng có thể ăn luôn cả mồi thực vật như bông đòng lúa rụng.

Vụ đông xuân trời nắng gắt, ít mưa nên đồng ít cá. Hè thu mới là vụ lúa cá rô sinh sôi nhiều. Tháng bảy âm lịch, trời chuyển tiết thu với những cơn mưa rào cuối hạ đổ xuống tắm mát những chân ruộng lúa đang hoặc sắp trổ đòng. Nước ruộng dâng lên. Cá rô đồng có đặc tính rất lạ: chưa mưa, nước ruộng cạn không ai thấy cá ở đâu, vậy nhưng chỉ cần trời đổ xuống cơn mưa, nước ruộng dâng lên là lập tức… có cá! Dùng que rẽ lúa, thấy cá rô đồng đớp móng là rủ nhau đi câu. Câu ruộng, câu thả thì không cần phao. Mỗi đứa bó cần mười chiếc, cứ móc mồi giun vào lưỡi thả chìm xuống nước, sau đó tuần tự đi dỡ. Rô đồng ăn mồi rất bạo, nhất là sau những cơn mưa khiến khí trời dịu mát, “đánh thức” đám cá choai hưng phấn đi tìm thức ăn.

Gọi “cá choai” bởi thả câu ruộng lúa cữ này chủ yếu câu được lũ cá rô mới lớn, tầm hai ngón tay. Cá rô tầm này đem về làm sạch ruột nấu ngọt hoặc kho khô với lá gừng và tiêu ớt đều ngon. Thịt cá không chắc và ngọt bằng cá lớn nhưng ưu điểm là xương rất mềm, cắn nguyên con mà ăn không lo hóc xương. Miếng cá rô đồng trong miệng ngọt lịm, thêm hương lá gừng thơm nức giúp đánh át vị tanh, thêm chút tiêu ớt cay the kích thích vị giác “hưng phấn” hơn lên khiến nhai miếng nào “biết” miếng đó.

Minh họa: Trà My

Nhưng “thượng đẳng” của món cá rô đồng phải là cá nướng dằm mắm ớt. Món nướng muốn ngon phải tìm cá lớn. Những con rô to cộ, béo múp được xỏ ghim nướng trên than hồng. Thịt cá chín vàng ruộm, mỡ chảy xèo xèo muốn tắt bếp. Cá chín gỡ bỏ ruột, đem thả vào tô mắm ớt làm sẵn. Đưa đũa dằm nhẹ cho thịt cá bở ra, ngấm mắm đều trước khi ăn. Sẽ ngon hơn nếu mắm được giã, trộn (hoặc rắc lên trên) thêm ít rau ngò (rau mùi).

Giờ thì quê còn, đồng còn nhưng cá rô đồng chỉ còn trong… ký ức. Nhớ lần đi chúc Tết nhà ông anh vợ, gặp tô mắm cá rô đồng (nhà ông biệt lập trong chân núi, ít dân cư nên cá đồng còn… đất sống). Ông than: đầu năm đi bắt cá lấy hên mà về cả nhà “chê” không ai ăn…. Tôi nghe, bụng mở cờ, xắng xở kêu: được, để em ăn! Kết quả: bữa cơm Tết ấy, mình tôi “đánh bay” xoong cơm nguội với mắm (dằm) cá rô đồng, kệ các thứ nem chả thịt thà anh chị cố công bày ra khoản đãi…

Y Nguyên