Tham vấn về Dự án thủy điện Luông Prabang của Lào

Đưa ra đề xuất nhằm hạn chế thấp nhất các tác động ảnh hưởng đến hạ lưu

Phát triển thủy điện trên lưu vực sông Mê Công, đặc biệt là thủy điện dòng chính luôn là một chủ đề nóng, đã và đang thu hút rất nhiều sự quan tâm và cũng gây ra nhiều mối quan ngại đối với các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, các cơ quan truyền thông, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng người dân, đặc biệt là người dân sinh sống tại Đồng bằng sông Cửu Long về các tác động tiêu cực do các công trình thủy điện gây ra. 

Ở vùng thượng nguồn sông Mê Công, Trung Quốc đã hoàn thành và đưa vào sử dụng 11 công trình thủy điện, trong đó có 2 hồ đập rất lớn là Tiểu Loan và Nộ Trác Độ. Hiện cả 11 công trình thủy điện này đã đi vào vận hành và đã gây tác động đáng kể tới vùng hạ lưu vực sông Mê Công, bao gồm cả Đồng bằng sông Cửu Long. Tại vùng hạ lưu sông Mê Công, các nước Campuchia, Lào và Thái Lan cũng đang có kế hoạch xây dựng 11 công trình thủy điện trên dòng chính. Trong đó, Lào có 7 công Trình; Thái Lan và Lào có 2 công trình chung trên biên giới hai nước; Campuchia có 2 công trình. Đến nay, Lào sắp hoàn thành xây dựng 2 công trình là Xay-nha-bu-ly và Đôn Sa-hông và Ủy hội sông Mê công quốc tế đã tiến hành tham vấn vùng cho 2 công trình thủy điện khác là Pắc-Beng và Pắc-Lay. 

Ngày 31-7-2019, Ủy ban sông Mê Công quốc gia Lào đã gửi đến Ban Thư ký Hội sông Mê Công quốc tế thông báo về kế hoạch triển khai Dự án thủy điện Luang Prabang trên dòng chính sông Mê Công. Theo Hiệp định Hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công (năm 1995), Ủy hội sông Mê Công quốc tế đã triển khai thực hiện quá trình tham vấn cho dự án này từ tháng 10-2019. Tại Việt Nam, việc tham vấn nhằm đưa ra các đề xuất nhằm hạn chế thấp nhất các tác động ảnh hưởng đến hạ lưu trong quá trình xây dựng thủy điện của Lào.

Công trình Luông Prabang nằm hoàn toàn trên lãnh thổ Lào, thuộc tỉnh Luông Prabang. Vị trí dự kiến xây dựng công trình nằm tại Km 2.036 cách biên giới Việt Nam 1.785 km. Các thông số chính của công trình bao gồm diện tích lưu vực: 231.329 km², tổng dung tích hồ chứa: 1.256 triệu m³, công suất thiết kế: 1.460 MW và sản lượng điện hằng năm là 6.622 GWh được dự kiến sẽ bán sang Thái Lan hoặc Việt Nam. Chủ đầu tư của Dự án là Công ty TNHH Năng lượng Luông Prabang của Lào (gồm 2 cổ đông là Tổng Công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam và Công ty TNHH PT của Lào). Dự kiến sau quá trình tham vấn trước (tháng 4-2020), công trình sẽ được khởi công xây dựng từ ngày 1-7-2020 và hoàn thành phát điện vào quý III – 2027.

Đoạn sông Mê Công chảy qua Luông Prabang, Lào. Ảnh: MRC

Các hoạt động tham vấn của Việt Nam về Dự án thủy điện Luông Prabang do Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam chủ trì, bao gồm: đánh giá tác động sơ bộ của Dự án thủy điện Luông Prabang, đặc biệt là các tác động xuyên biên giới có thể ảnh hưởng đến Việt Nam trên cơ sở tài liêu kỹ thuật về dự án Luông Prabang do Lào nộp và Báo cáo kỹ thuật do Ban Thư ký Ủy hội và các chuyên gia quốc tế chuẩn bị; tổ chức hội thảo tham vấn quốc gia; chuẩn bị ý kiến của Việt Nam trong tham vấn vùng và Phiên họp Ủy ban Liên hợp của Ủy hội sông Mê Công quốc tế.

Đầu tháng 11-2019, tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban sông Mê Công Việt Nam đã tổ chức Hội thảo tham vấn quốc gia lần thứ nhất Dự án thủy điện dòng chính Luông Prabang của Lào với sự góp mặt của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, đại diện các tỉnh của Đồng bằng sông Cửu Long.

Tham vấn về công trình tại hội thảo, các đại biểu đều cho rằng: Đồng bằng sông Cửu Long đã, đang và sẽ phải gánh chịu tất cả các tác động không nhỏ từ các hoạt động phát triển thủy điện trên dòng chính Mê Công. Đặc biệt là trong bối cảnh nhu cầu về tài nguyên nước trong lưu vực ngày càng tăng mạnh, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nhiều hiện tượng như: sạt lở, sụt lún, xâm nhập mặn vào sâu trong nội đồng đã xuất hiện từng ngày, từng giờ đe dọa đời sống và hoạt động sản xuất của người dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Trên cơ sở đó, các đại biểu đã tích cực đóng góp nhiều ý kiến quan trọng đối với Kế hoạch tham vấn quốc gia cho Dự án thủy điện Luông Prabang của Lào. Trong đó, công trình thủy điện Luông Prabang trước khi xây dựng phải được đánh giá đầy đủ các tác động tới dòng chảy, hệ sinh thái của hệ thống sông Mê Công, đặc biệt là những ảnh hưởng của công trình thủy điện này đối với khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Trong lưu vực Mê Công, Việt Nam là quốc gia ở cuối nguồn, luôn tuân thủ thực hiện đầy đủ và nghiêm túc Hiệp định hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mê Công ký kết năm 1995 và Bộ Quy chế giám sát sử dụng nước, trước hết là vì lợi ích của quốc gia và hài hòa hợp tác toàn lưu vực. Hiệp định Mê Công 1995 không có quy định về quyền được phủ quyết của một quốc gia đối với đề xuất sử dụng nước của quốc gia khác, nhưng có quy định cho phép các quốc gia bị tác động có quyền yêu cầu các quốc gia có công trình phải đảm bảo phát triển bền vững dòng Mê Công và có trách nhiệm giảm thiểu tác động do các công trình gây ra.

Thực tế cho thấy, việc tham gia đầu tư của Việt Nam trong Dự án thủy điện Luông Prabang của Lào đã được cân nhắc và suy xét kỹ lưỡng mọi khía cạnh cả về kinh tế, kỹ thuật, môi trường và xã hội. Điều này thể hiện sự cẩn trọng và toàn diện của Việt Nam trong xem xét mọi khía cạnh đối với phát triển thủy điện dòng chính sông Mê Công. Với quyết định này, Việt Nam có thể chủ động tham gia từ giai đoạn thiết kế, đến xây dựng và vận hành công trình, chủ động nghiên cứu giám sát tác động, đồng thời triển khai và thúc đẩy các giải pháp giảm thiểu tác động về phía hạ du, đặc biệt là đối với Đồng bằng sông Cửu Long.

Dự Hội thảo tham vấn quốc gia lần thứ nhất Dự án thủy điện dòng chính Luông Prabang của Lào, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành cho rằng: Quyết định đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam vào công trình thủy điện Luông Prabang của Lào sẽ giúp chúng ta có thể chủ động hơn trong việc tham gia ngay từ đầu vào quá trình lựa chọn phương án thiết kế, thi công và vận hành công trình trên cơ sở điều tiết đa mục tiêu. Qua đó, góp phần giảm thiểu được tác động của không chỉ công trình thủy điện này mà còn của tổ hợp các công trình thủy điện trên dòng chính sông Mê Công.

Trên cơ sở kết quả tham vấn, Việt Nam cũng sẽ phối hợp chặt chẽ cùng các quốc gia thành viên khác yêu cầu chủ đầu tư điều chỉnh thiết kế dự án, hoàn thiện các biện pháp giảm thiểu tác động, xây dựng các chương trình theo dõi, giám sát tác động đảm bảo đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật của Ủy hội sông Mê Công quốc tế trước khi xây dựng công trình thủy điện này và biến quá trình tham vấn cho thủy điện dòng chính Luông Prabang trở thành hình mẫu cho áp dụng các giải pháp giảm thiểu tác động cho các công trình thủy điện dòng chính sông Mê Công.  

Theo Thứ trưởng Lê Công Thành, các ý kiến của các đại biểu về Dự án thủy điện thủy điện Luông Prabang chắc chắn sẽ giúp rất nhiều cho Ủy ban sông Mê Công Việt Nam trong công tác tổng hợp và chuẩn bị ý kiến của Việt Nam về dự án thủy điện này trong diễn đàn của Ủy hội sông Mê Công quốc tế. Đồng thời, góp phần đảm bảo mục tiêu sử dụng bền vững, công bằng, hợp lý tài nguyên nước và các tài nguyên liên quan trên lưu vực sông Mê Công nói chung và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam nói riêng.

“Để đảm bảo an ninh lương thực, năng lượng, phát triển bền vững về môi trường và xã hội theo đúng tinh thần Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổ khí hậu, mọi hoạt động về phát triển tài nguyên nước đều cần phải được nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, khách quan và có căn cứ khoa học, từ đó mới có thể có các giải pháp khả thi và phù hợp với thực tiễn, đồng thời thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia trong lưu vực” - Thứ trưởng Lê Công Thành nhấn mạnh.

Vòng hai của các hội thảo tham vấn vùng và quốc gia dự kiến sẽ được tổ chức vào đầu năm 2020 để thảo luận và đóng góp ý kiến về Báo cáo đánh giá kỹ thuật về Dự án thủy điện Luông Prabang do Ban Thư ký Ủy hội sông Mê Công quốc tế chuẩn bị, các đánh giá của Nhóm công tác quốc gia, tập trung vào thông tin, số liệu, phương pháp, tác động của công trình Luông Prabang đối với các lĩnh vực và các biện pháp giảm thiểu tác động của công trình Luông Prabang.

Hồng Hà (tổng hợp)