EU cảnh báo sẽ "xác định lại" quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ

Liên minh châu Âu (EU) ngày 24-4 đã cảnh báo về việc sẽ xem xét và tính đến khả năng "xác định lại" mối quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ.

Ủy viên phụ trách vấn đề mở rộng Liên minh châu Âu (EU) Johannes Hahn tuyên bố đã dến lúc cần một sự đánh giá kỹ lưỡng và thậm chí là có thể xác định lại về mối quan hệ Liên minh châu Âu - Thổ Nhĩ Kỳ.

Đánh giá này đưa ra chỉ vài ngày trước khi các Bộ trưởng của các nước thành viên Liên minh châu Âu  thảo luận về mối quan hệ bất ổn với Thổ Nhĩ Kỳ. Theo quan chức này, tất cả các lựa chọn đều được cân nhắc, trong đó dĩ nhiên có việc kéo dài đàm phán về việc Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập Liên minh châu Âu.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan phát biểu tại Istanbul. (Ảnh: AFP/TTXVN)

Ông Johannes Hahn khẳng định, về vấn đề này, Thổ Nhĩ Kỳ cần phải đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn. Ngoài ra, ông Johannes Hahn cũng nhấn mạnh rằng tiêu chuẩn này có thể bao gồm cả "một hình thức hợp tác mới", ví dụ như việc nâng cấp liên minh thuế quan giữa Liên minh châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ.

Trước đó cùng ngày, Bộ trưởng Nội vụ bang Bavaria của Đức Joachim Herrmann cũng đã yêu cầu ngay lập tức chấm dứt các cuộc đàm phán về việc Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập Liên minh châu Âu (EU). Đại diện Bang Bavaria cho rằng, Thổ Nhĩ Kỳ dưới thời Tổng thống Erdogan không thể có triển vọng, nhất là sau cuộc trưng cầu thay đổi Hiến pháp hôm 16-4. Vì thế nên ngừng đàm phán về việc nước này gia nhập Liên minh châu Âu. Ông Herrmann cho biết: "Cuộc trưng cầu ý dân của Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy đã cách rời xa tiêu chuẩn của Liên minh châu Âu. EU nên chấm dứt các cuộc đàm phán về việc Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập liên minh. Thổ Nhĩ Kỳ dưới thời ông Erdogan chẳng thể có triển vọng".

Đáp trả những lời đe dọa từ các nhà lãnh đạo châu Âu, ông Erdogan khẳng định Thổ Nhĩ Kỳ có thể tổ chức một cuộc trưng cầu ý dân  về việc gia nhập EU.       

Theo đánh giá của giới phân tích, với kết quả trưng cầu ý dân lần này, cộng thêm những tuyên bố mới nhất trên của ông Erdogan, những căng thẳng giữa Liên minh châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ sẽ càng bị khoét sâu, dựng thêm lên những hàng rào nghi kỵ, từ đó tác động tới những mục tiêu đối ngoại của Thổ Nhĩ Kỳ và EU đang hướng tới.

Thực tế cho thấy, từ lâu quan hệ giữa EU và Thổ Nhĩ Kỳ luôn tồn tại những mâu thuẫn sâu sắc. Lịch sử cũng đã chia rẽ hai bên, khi các tranh cãi về việc thừa nhận nạn diệt chủng người Armenia dưới thời Đế chế Ottoman trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất vẫn còn dai dẳng đến ngày nay. Cho dù hợp tác an ninh và quan hệ kinh tế trở nên mạnh mẽ, nhưng những mâu thuẫn giữa hai bên về cái gọi là "những nền tảng quan trọng của dân chủ" theo tiêu chí của phương Tây ngày càng bộc lộ rõ nét.

Sau khi đảng Công lý và Phát triển (AKP) lên nắm quyền dưới thời ông Abdullah Gul năm 2002 và sau đó là dưới thời ông Tayyip Erdogan, những xung đột này dường như đã được giải tỏa.

Trong những năm đầu tiên nắm quyền, AKP muốn Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập EU và hiện đại hóa nền kinh tế. Đảng này đã tiến hành những cải cách thực sự, đặc biệt là trong các lĩnh vực như tư pháp, điều vốn cần thiết cho mục tiêu trở thành thành viên EU của Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, ông Erdogan luôn để ngỏ một lựa chọn “tân Ottoman", mô hình sẽ định hướng Thổ Nhĩ Kỳ ngả về phía Trung Đông và thế giới Hồi giáo. Điều đó đã trở nên rõ rệt vào năm 2007 khi Thủ tướng Đức Angela Merkel và Tổng thống Pháp thời điểm đó là Nicolas Sarkozy cùng nhau đóng cửa trên thực tế đối với khả năng trở thành thành viên EU của Thổ Nhĩ Kỳ.

Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên NATO và đã xin gia nhập EU từ lâu. EU đã nhiều lần kết nạp thêm thành viên mới, trong đó có nhiều nước chưa phải là thành viên NATO, mà Thổ Nhĩ Kỳ vẫn bị EU bắt chờ đợi ở bên ngoài. Thổ Nhĩ Kỳ muốn được tận hưởng những ưu đãi về kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, cũng như cả những phúc lợi xã hội từ phía EU.

Tuy nhiên, suốt nhiều năm qua, EU luôn tìm cách trì hoãn hoặc không dành ưu tiên cho việc kết nạp Thổ Nhĩ Kỳ, vì trong tư tưởng của lãnh đạo nhiều nước EU, Thổ Nhĩ Kỳ thực chất là một quốc gia Hồi giáo mà đạo Hồi luôn là một mối lo canh cánh của EU. Việc EU chưa thực hiện cam kết miễn thị thực cho công dân Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng minh điều này.

Số phận của người di cư luôn được lấy ra làm quân bài mặc cả mỗi khi quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ - EU gặp sóng gió. (Ảnh: DPA)

Cho dù hiện tại, EU đang rất cần Thổ Nhĩ Kỳ vì không có sự hợp tác của chính quyền Ankara, EU không thể giải quyết được vấn đề người tị nạn. Ngoài ra, Thổ Nhĩ Kỳ còn đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở Iraq và Syria, mà EU xác định là mối đe doạ an ninh hàng đầu, nhưng EU lại không từ bỏ các nguyên tắc của mình.

Việc chính quyền của ông Erdogan bỏ tù và sa thải hàng chục nghìn binh lính, cảnh sát, thẩm phán, công tố viên, giáo viên... sau khi chặn được âm mưu đảo chính hồi tháng 7 năm ngoái bị EU coi là vi phạm nhân quyền và các nguyên tắc của luật pháp. Trong khi đó, chính quyền Ankara lại cho rằng chính EU lại đang bao che cho các phần tử đảo chính và dung túng cho các tay súng người Kurd mà Thổ Nhĩ Kỳ đã đặt ngoài vòng pháp luật.

EU cũng hiểu rõ sự đổ vỡ trong quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ có thể đẩy khu vực Biển Đen và vùng Balkan vào bất ổn. Hơn thế nữa, nếu để mất quốc gia có vị trí chiến lược này, phương Tây sẽ để mất một chỗ đứng quan trọng tại Trung Đông, nơi Nga đang tích cực gia tăng ảnh hưởng, đặc biệt sau khi chính quyền của Tổng thống Putin can thiệp quân sự tại Syria.

Giới phân tích cho rằng cả Thổ Nhĩ Kỳ và EU đang đứng trước ngã ba đường lịch sử và đây sẽ là thời điểm họ phải quyết định bản chất mối quan hệ liên minh trong tương lai.

Như Hồng (Theo VOV, TTXVN)