Cà đắng - nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của người Êđê

Thưởng thức các món ăn chế biến từ cà đắng của người Êđê, lúc đầu vị đắng của cà có thể làm bạn khó chịu, nhưng bù lại, hương thơm và vị bùi lại có sức níu kéo vị giác rất mạnh và dần dần bạn sẽ cảm nhận được vị ngọt còn đọng lại nơi đầu lưỡi của món ăn này.

Quả cây cà đắng được người Êđê dùng chế biến nhiều món ăn. Chẳng hạn, người Êđê phơi cà đắng để nấu nhiều món ăn trong mùa khô như cà đắng nấu với xương đầu heo, cho thêm nấm mèo và đậu đen. Món ăn này là sự pha trộn giữa vị thơm giòn của nấm mèo mang hơi ẩm núi rừng, ngọt bùi của đậu đen, vị béo thơm của thịt heo cùng vị cà đắng phơi qua nắng, tất cả tạo nên hương vị đặc trưng khó quên. Hay cà đắng giã là món ăn tươi trộn gia vị rất thơm ngon, có vị cay của ớt, vị chua của chanh và mùi thơm rất đặc biệt. Món ăn ngon này được chế biến rất đơn giản, nhanh chóng. Chỉ cần vài trái cà đắng cắt ra từng miếng nhỏ, một trái cà chua rừng, một miếng chanh và rau ngò gai, ớt. Cho các thứ đã rửa sạch vào một cái ống nứa và giã. Để có mùi thơm đặc biệt, đồng bào còn cho thêm lá “ắc” tạo nên mùi thơm ngon cho món cà đắng giã. Món này có thể ăn với cơm.

Quả cà đắng có thể được chế biến thành nhiều món ăn ngon.

Cà đắng cũng có thể được sử dụng để nấu với các loại thịt, hải sản. Như món cà đắng um với ếch, lươn. Để làm món này, trái cà đắng phải chẻ dọc làm tư, rửa sạch. Lươn ếch làm sạch, cắt nhỏ ướp gia vị thật thấm, cho thêm vài củ nén cho thơm. Trộn lươn ếch với cà đắng cho vào nồi nhỏ đặt lên bếp nhỏ lửa. Trước khi ăn cho thêm lá é, củ nén vào. Thường người ta chờ cho cà chín rồi tán cà nhuyễn ra để khi ăn sẽ cảm nhận được sự mịn màng béo ngọt của lươn trong chút đắng rất riêng của loại cà này. Vị đắng của cà như mang tinh hoa của nắng gió cao nguyên, của màu mỡ đất đỏ bazan hòa vào hương vị đậm đà phù sa ruộng đồng vừa béo ngọt vừa dai của thịt lươn, thịt ếch.

Có lẽ ngon nhất, độc đáo nhất vẫn là món canh cà đắng nấu với nội tạng bò và phèo bò (tiếng Êđê là wêc êmô). Món ăn này hấp dẫn bởi vị đắng của cà đắng kết hợp với vị ngọt của nội tạng, mùi thơm của phèo bò và vị cay xé lưỡi của ớt, sự đậm đà, thơm lừng của lá é, củ nén. Tất cả tạo nên hương vị rất lạ, rất riêng của núi rừng. Người Êđê chế biến món canh cà đắng không cầu kỳ mà dân dã, đơn giản đến bất ngờ. Cà đắng cắt làm đôi hoặc bốn, ngâm nước muối pha loãng, đợi canh sôi mới cho vào. Sau khi cà chín, cho thịt và phèo bò vào nấu cho đến khi thịt chín nhừ. Cũng có thể cho các loại rau rừng vào trong canh tạo ra hương vị rất lạ mà vẫn thơm ngon, hấp dẫn người thưởng thức. Sau khi đã nhấc nồi canh ra, tán nhuyễn cà, rồi bỏ thêm lá é, củ nén, thế là có một nồi canh thơm lừng.

Món ếch um cà đắng.

Món cà đắng kho với cá khô cũng là món ăn có hương vị đặc biệt của núi rừng Tây Nguyên. Cá khô (hoặc cá hấp, thịt gà) được nấu qua cho thịt săn lại rồi mới nấu với cà đắng, ngọn bí (hoặc ngọn mướp), đậu ván, ớt, lá é. Khi nấu chín, vớt cà đắng, ngọn bí (hoặc ngọn mướp), đậu ván, ớt ra tán nhuyễn rồi cho vào nấu tiếp. Ăn món này ta sẽ cảm nhận trong vị đắng của cà, cay của ớt có chút ngọt bùi của đậu ván, ngọt thanh của ngọn bí và vị béo dai của cá (hoặc thịt gà), cảm giác như đang thu vào hồn mình cả bao la đại ngàn lồng lộng nắng gió, cả ngọt ngào phù sa sông nước và hương thơm buôn làng đồng quê.

Ngày nay người Êđê sử dụng nhiều loại gia vị và chế biến nhiều món ăn đa dạng như người Kinh nhưng cây cà đắng vẫn là nguyên liệu ẩm thực đặc trưng không thể thiếu trong cuộc sống của họ. Các món ăn từ cây cà đắng cũng đã xuống phố, đi vào thực đơn của nhiều nhà hàng, quán xá và đã trở thành món ăn khoái khẩu của nhiều dân tộc khác.

Lê Quang Thọ