Chiếc xui trong đời sống của người Cor

Trong gia đình người Cor vùng Trường Sơn, đan lát là việc của đàn ông. Từ lúc biết đi rừng, biết cầm rựa phát rẫy, người đàn ông Cor đã học cách đan những vật dụng trong gia đình, từ những đồ vật đơn giản cho đến phức tạp như xui.

Nguyên liệu đan một chiếc xui được chọn từ vật liệu có sẵn trong rừng, nơi địa vực người Cor sinh sống. Người Cor thường chọn cây lồ ô già, không bị kiến đục lỗ hoặc bị cụt ngọn từ một năm tuổi trở lên, bởi cây non quá sẽ bị giòn, dễ gãy. Riêng sợi mây dùng để đan xui phải là loại mây cám, mây song không già mà cũng không non quá để khi chẻ mây cho sợi đều và khi gầy nan có độ dẻo cao dễ đan, dễ uốn. Cây lồ ô chặt đem về, để vài ba ngày cho ngả sang màu nâu, rồi chẻ ra thành nhiều miếng bằng ngón tay út đem đặt trên giàn bếp cho thật khô để làm trụ, tạo dáng hình cho xui. Mây khai thác về, chẻ làm hai rồi đem ngâm ở dưới suối chừng một tháng, sau đó vớt lên chẻ đều, vót mỏng sợi để trên dàn bếp hong qua lửa chừng 10 ngày thì lấy xuống đan xui.

Xui được đan hoàn toàn bằng sợi mây vót mỏng đều nhau, theo kiểu nan long hai kết hợp với kỹ thuật đan luồng sợi, tạo ra bề mặt của xui bao giờ cũng khít với hình dáng của xui. Tấm manh xui có chiều dài khoảng 4 gang tay (80 cm), rộng 3 gang tay (30 cm). Hai đầu của xui thì đan dài thêm ra theo đúng kích cỡ 1 gang tay (20 cm), dáng tựa chữ thập.

Tạo dáng cho thân xui. Ảnh: V.Sơn

Khi đan hoàn thành tấm, người đan lại múi nan ở phần ngoài cùng của xui. Công đoạn cuối cùng quyết định xui đẹp hay xấu là ở việc gấp đôi tấm đan tạo phần ngăn túi chính ở giữa trước, rồi mới tạo hai ngăn nhỏ ở bên thân xui tương đối bằng nhau. Để cho xui vững chắc, thân xui bao giờ cũng có 4 thanh lồ ô được ép từ đáy lên miệng giúp cho xui được cứng cáp, không bị lệch khi mang nặng. Dây mang xui cũng đan bằng mây song, được vót mỏng và đan theo nan long hai kết hợp kiểu đan thắt con tít thì dây mới bền và chắc chắn... Sau khi xui hoàn thiện, xui dáng tựa hình cánh dơi. Nếu như chưa sử dụng, thì người Cor thường gác xui trên bếp để hun khói, giúp xui bền hơn, tránh mối mọt. Chiếc xui đan đúng cách, có thể dùng từ 25 - 30 năm mới hư.

Xui không chỉ là vật dụng đơn thuần phục vụ cuộc sống mà nó còn là tinh túy trong nghề đan lát của người Cor.

Sơn Gia Phúc