Tục treo hạt trên gác nhà của người Tày vùng Tây Bắc

Đến thăm nhà ở của người Tày vùng Tây Bắc đều thấy đồng bào nơi đây có cách giữ hạt ngũ cốc khá độc đáo: treo hạt thành từng túm nhỏ trên gác nhà hay dưới sàn nhà.

Theo người già trong các bản Tày vùng Tây Bắc, tục treo hạt của người Tày nơi đây có từ xa xưa, được duy trì từ khi trình độ sản xuất còn thô sơ, lạc hậu cho đến nay. Treo hạt của người Tày xuất phát từ đặc thù của đời sống sản xuất nông nghiệp và điều kiện thời tiết, địa hình, nơi sinh sống cùng những quan niệm nhân sinh sâu sắc được bồi đắp từ đời này qua đời khác.

Cách thu hoạch các loại ngũ cốc như ngô, lạc, khoai, lúa… của người Tày vùng Tây Bắc vốn khác biệt so với các dân tộc khác. Khi đến độ thu hoạch, người Tày không gặt hái ngay mà để thêm vài ngày, thậm chí 1-2 tuần sau để hạt ngô, hạt lúa được phơi nắng, vỏ rám trắng và khô bề ngoài mới mang về nhà. Khi mang về, do điều kiện sân bãi không có, vật dụng để phơi lúa, ngô cũng thiếu nên người Tày nghĩ ra một cách là bó ngũ cốc thành từng bó nhỏ rồi treo lên gác nhà, lên cột, dần dần, hạt sẽ khô nỏ, khi nào dùng sẽ mang xuống.

Cách treo hạt của người Tày thường được áp dụng nhiều đối với lúa, ngô, lạc vì những loại hạt này phải phơi khô mới dùng được, hơn nữa, hạt có cuống rạ, dây và vỏ rất dai và dài nên có thể bó túm để treo lên cả năm mà không bị đứt. Treo hạt không chỉ để phơi khô hạt mà còn là cách mà người Tày cất giữ lương thực sau mỗi mùa thu hoạch ở nơi khô thoáng, tránh được chuột bọ hay côn trùng, tránh ẩm mốc khi thời tiết không thuận lợi. Vì thế, đến nhà người Tày vùng Tây Bắc, người ta luôn thấy những bó lúa trĩu hạt, chùm bắp ngô vàng ruộm treo trên những cọc tre dọc sàn nhà hay dưới gầm sàn nhà.

Việc treo hạt còn là để giữ giống vào mùa sau. Sau mỗi mùa thu hoạch, người dân trong bản Tày thường lên nương rẫy trước vài ngày, chọn những khoảnh ngô, lúa tốt nhất, bông, bắp trĩu hạt nhất rồi ngắt từng bông, buộc chụm lại thành từng bó về treo lên góc nhà để làm giống cho mùa gieo hạt sau. Cứ như thế, hạt giống được người Tày giữ và tiếp tục gieo cấy vào mùa sau mà không bị mất giống hay thoái hóa.

Treo hạt trên gác đối với người Tày vùng Tây Bắc còn gắn với những quan niệm tâm linh trong đời sống văn hóa của họ. Người Tày quan niệm, treo hay gài mấy bông lúa nếp nhiều hạt, chắc nịch trên vách hay mái nhà là mong được quanh năm mùa màng tươi tốt, ấm no hạnh phúc. Ngày ngày, họ nhìn thấy bông lúa, bắp ngô trĩu hạt để có thêm động lực lên nương rẫy gieo trồng với hy vọng mùa màng bội thu. Vì thế, vào vụ thu hoạch lúa, sau lễ cúng mừng cơm mới, thầy cúng thường trao cho chủ nhà chùm lúa để gài lên vách với mong ước tốt đẹp.

Nguyễn Thế Lượng