Độc đáo kho lúa của đồng bào các dân tộc miền núi Quảng Nam

Miền núi Quảng Nam có các dân tộc thiểu số sinh sống như: Cor, Xơ đăng (gồm các nhóm: Cadong, Mơnâm, Xơteng...), Cơ Tu, Giẻ Triêng (gồm các nhóm: Ve, Bh'noong, Tà Riềng, Giẻ, Triêng). Từ người Cơ Tu sinh sống vùng biên với nước bạn Lào, người Xơ Đăng huyện Nam Trà My trên đỉnh Ngọc Linh cao vút, người Cor ở huyện Bắc Trà My đến người Bh'noong ở Phước Sơn, người Ve, Tà Riềng ở huyện Nam Giang đều tồn tại các loại nhà kho.

Kho thóc tình thương của đồng bào dân tộc Cơtu huyện Tây Giang (Quảng Nam) là nơi dự trữ chia đều cho mọi người dân trong làng khi mùa giáp hạt.

Thoạt nhìn, nhà kho của các dân tộc miền núi Quảng Nam có hình dáng như ngôi nhà ở thu nhỏ. Tùy vào từng dân tộc mà nhà kho lớn hay nhỏ, sàn cao từ 1,5 - 2 m; rộng từ 1,5 - 2 m; dài khoảng 2,5 m, cao khoảng 1,5 m. Mái nhà kho dốc xuôi đến tận mép sàn với mục đích chống ẩm, côn trùng và chống cháy. Kho thường được dựng trên 1 hoặc 4 cột chịu lực. Nguyên liệu chính là gỗ, mây, tre, nứa, tranh... khai thác từ núi rừng vây quanh. Sàn được lót bởi nhiều lớp tre đan, vách vây kín thành vòng tròn bằng những tấm đan lớn. Nhà kho thường chỉ có một cửa nhỏ vừa đủ thân người được cài bằng cửa sập kín. Khi muốn đưa thóc vào hay lấy ra, đồng bào dùng một cái thang nhỏ để leo lên. Sau khi làm xong việc, họ gỡ thang ra và gác lên giàn bên cạnh.

Kho thóc của đồng bào dân tộc Xơđăng làng Tắc Xanh (thôn 4), xã Trà Linh, huyện Nam Trà My (Quảng Nam).

Để tránh thiệt hại do hỏa hoạn, bảo đảm nguồn lương thực đến mùa giáp hạt và giống má cho mùa sau, các nhà kho của đồng bào bao giờ cũng được dựng lên cách xa làng, ngay sát bìa rừng. Mặc dù ở vị trí kề cận với rừng nhưng hầu hết các nhà kho khó bị thú rừng xâm hại. Để đề phòng chuột bọ, đồng bào chỉ cần gắn vào cột kho lúa một miếng gỗ tròn, đường kính 40 - 50 cm, cách sàn 20 cm giống như cái chảo úp, nếu chuột trèo lên cũng bị rơi xuống đất.

Kho lúa từ lâu là hình ảnh đã ăn sâu vào tiềm thức trong đời sống các dân tộc thiểu số miền núi Quảng Nam, đó là hình ảnh của no ấm. Vì vậy, đa phần các dân tộc vùng núi Quảng Nam luôn xem kho lúa của dân tộc là rất quan trọng. Các dân tộc có những lễ nghi liên quan như tục thờ hồn lúa, tục ăn cơm mới, tục ăn lúa rẫy. Khi cho lúa vào kho hay ăn mừng cơm mới đồng bào không quên cúng tạ ơn Mẹ lúa, Hồn lúa đang trú ngụ nơi nhà kho để cầu mong no đủ, bình an. Kho lúa của làng tồn tại lâu đời bảo đảm cuộc sống ấm no của người miền núi trong điều kiện nền kinh tế tự túc tự cấp. Đó cũng là một loại hình hậu cần truyền thống dựa vào cộng đồng để khi cần thiết, sẽ như là một trong những phương án tại chỗ ứng phó linh hoạt, hiệu quả với thiên tai.

 Nguyễn Văn Sơn