Ngôi đình thờ tứ vị giữa vùng xanh

Theo tài liệu Hán Nôm “Thần tích, thần sắc làng Hương Xạ, tổng Yên Kỳ, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ” hiện đang được lưu giữ tại Viện Thông tin khoa học xã hội Việt Nam, do lý trưởng làng Hương Xạ khai năm 1938 thì đình Hương Xạ thờ tứ vị là Cao Sơn Đại Vương, Phù Đổng Thiên Vương, Bạch Hạc Tam Giang Đại Vương và Trần Thị Ngọc công chúa. Đình Hương Xạ là công trình kiến trúc tín ngưỡng giữ vai trò quan trọng trong đời sống sinh hoạt văn hóa tâm linh của cộng đồng dân cư Hương Xạ, là sự tiếp nối truyền thống ngàn đời của dân tộc Việt Nam tri ân công đức tổ tiên, tưởng nhớ công lao những người có công với đất nước. Đặc biệt, đình Hương Xạ nằm trong hệ thống di tích thờ các nhân vật lịch sử thời kỳ Hùng Vương dựng nước.

Đình Hương Xạ là không gian thực hành tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên đất Phú Thọ.

Trong truyền thuyết thời Hùng Vương, Cao Sơn Đại Vương, Phù Đổng Thiên Vương, Bạch Hạc Tam Giang Đại Vương là 3 vị có công lao lớn đối với dân tộc, đánh đuổi giặc ngoại xâm, giữ yên bờ cõi, là biểu tượng cho sức mạnh, tinh thần đoàn kết, phù trợ cho quốc thái dân an. Tam vị được thờ ở nhiều ngôi đền, đình, trong đó có nhiều ngôi đền ở huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ nói chung và đình Hương Xạ nói riêng. Còn vị thứ tư được thờ trong đình là Trần Thị Ngọc công chúa, theo các cụ cao niên làng Hương Xạ truyền lại thì bà là người có công khai hoang lập làng, dạy dân trồng trọt, được các thế hệ người dân Hương Xạ thờ tại đình làng để thể hiện sự biết ơn đối với người có công lập làng.

Di tích đình Hương Xạ tọa lạc trên một địa thế cao, đẹp và vững chãi. Khung cảnh nơi đây sơn thủy hữu tình, phía trước đình là đồng Khế thoáng đãng tạo nên thế “tụ thủy”, phía sau là xứ Cầu Hỗi, bên phải là gò Đầm Sồi và bên trái là gò Chùa. Theo sự đoán định niên đại tương đối của các bậc cao niên và các nhà nghiên cứu thì đình Hương Xạ được xây dựng khoảng đầu thế kỷ XIX với quy mô kiến trúc chữ đinh, bằng tranh tre nứa lá. Ngày nay, đình được xây dựng khang trang, vẫn giữ được nét kiến trúc truyền thống. Cổng đình gồm 4 cột cao vút mang đậm màu sắc kiến trúc cổng đình, đền thời Hùng Vương. Sân đình được lát gạch đỏ, rộng và thoáng. Đình gồm một ngôi nhà rộng 5 gian lợp bằng ngói mũi hài, dựng bằng hệ thống cột to, tròn, trên nóc đình có lưỡng long chầu nguyệt được tạo tác tinh xảo, phía trước có lư hương lớn; phía bên trong là hậu cung của đình gồm hai ban thờ. Ban thờ phía dưới, ở chính giữa và ban thờ tứ vị ở phía tầng trên, đi lên bằng cầu thang. Trên ban tầng trên có bốn ngai thờ tứ vị được thờ ở đình là Cao Sơn Đại Vương, Phù Đổng Thiên Vương, Bạch Hạc Tam Giang Đại Vương và Trần Thị Ngọc công chúa. Phía xung quanh đình được trồng cây cảnh, hoa tạo nên sự bài trí hài hòa.

Đình Hương Xạ mang đậm nét kiến trúc đình làng truyền thống.

Hiện nay đình Hương Xạ lưu giữ, bảo tồn được 6 đạo sắc gồm 3 đạo sắc có niên hiệu Tự Đức thứ 6 (1853), 1 đạo sắc có niên hiệu Tự Đức thứ 33 (1880), 1 đạo sắc có niên hiệu Đồng Khánh thứ 2 (1887), 1 đạo sắc có niên hiệu Duy Tân thứ 3 (1909). Đình Hương Xạ còn bảo lưu được một số cổ vật, di vật như bát, đĩa sứ... có giá trị khoa học, lịch sử, nghệ thuật. Lễ hội đình Hương Xạ cũng như bao hội làng khác ở vùng trung du Phú Thọ được tách riêng thành hai phần: lễ và hội. Phần lễ có rước, tế; lễ vật dâng cúng tứ vị gồm xôi, gà, hoa, quả, bánh nếp được người dân địa phương chuẩn bị. Sau phần lễ là đến phần hội, với nhiều trò diễn, trò chơi, thi tài, sinh hoạt văn nghệ như chọi gà, bịt mắt bắt dê, tổ tôm, kéo co... làm tăng thêm sức hấp dẫn của lễ hội truyền thống.

Nguyễn Thế Lượng