Nếp nhà quyện hương Xuân

Miền cực bắc Hà Giang có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, là nơi sinh sống của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số với nhiều nét văn hóa giàu bản sắc như Mông, Dao, Hà Nhì, Lô Lô... 

Di sản thiên nhiên hòa quyện với di sản nhân văn là yếu tố tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt của vùng đất này.

Những đỉnh núi cao sừng sững vươn lên trời hòa sắc với sương sớm, mây chiều. Dưới chân núi là đá giăng trập trùng thành từng dải, từng tòa. Trên sườn núi là những thửa ruộng bậc thang nối tiếp từ thấp lên cao thành cung bậc với bao đường nét, tạo hình kỳ vĩ. Kế bên ruộng bậc thang là những ngôi làng nhỏ bé, nhà cửa thưa thớt nằm trên đồi, sườn núi hoặc thung lũng dưới chân núi. Những ngôi ba gian nhà trình tường hoặc bằng đá, mái ngói âm dương là nét kiến trúc tiêu biểu ở nơi đây.

Thịt treo gác bếp.

Đá là một thành phần tạo cảnh quan thiên nhiên và kiến trúc nhà cửa của các bản làng ở Hà Giang. Từ những viên đá tai mèo ngổn ngang, vô tận, đồng bào đã nhặt nhạnh mang về làm móng nhà, chuồng trại và xếp thành những bức tường đá kiên cố, vững chãi bao quanh để phân chia thành khuôn viên của từng gia đình, ngăn cách với đồi nương bao la phía bên ngoài. Kỹ thuật xếp đá dân gian dù không dùng chất kết dính như vôi vữa, xi măng nhưng hàng rào đá của đồng bào luôn vững chắc. Trước cửa nhà là lối vào với cánh cổng gỗ trên có mái che với nét thanh thoát, nhẹ nhàng.

Sắc màu no ấm

Nhờ hợp thổ nhưỡng, sương lạnh vùng núi cao nên hoa đào, hoa lê ở đây dường như luôn đượm sắc tươi màu và tràn đầy sức sống. Vào mùa xuân, hoa đào, hoa lê, hoa mận điểm xuyết tạo nên cảnh sắc vô cùng tươi đẹp. Màu xám của hàng rào đá, màu đen của mái ngói âm dương, màu nâu vàng của bức tường đất, những nếp nhà nhỏ thấp gối vào dải núi xanh mờ, tất cả tạo nên bức tranh đặc sắc của thiên nhiên, bản làng. Hoa đào được xem là nàng công chúa đẹp nhất của mùa xuân. Hoa đào dệt nên bức tranh xuân thơ mộng của non ngàn. Những nhánh gầy gộc, mảnh mai, yểu điệu nhưng hào phóng cho đời màu hoa tươi rực rỡ. Trên khắp các sườn đồi, bản làng, vực khe, góc phố, nơi đâu cũng hồng thắm sắc đào. Bên cạnh hoa đào, hoa lê cũng mượt mà khoe sắc giữa ngày xuân. Hoa lê có nét đẹp hoang sơ, những gốc cây già sần sùi, cành cây khẳng khiu, có nhiều rêu, mốc, địa y. Bông hoa trắng muốt như tuyết, thắp sáng lung linh cả góc nhà, sân vườn.

Hoa đào e ấp bên bức tường sau nhà.

Qua lối cổng hẹp vào không gian bên trong của ngôi nhà, ta dễ dàng cảm nhận được hơi ấm của cuộc sống miền sơn cước. Trên các bức tường, dưới mái nhà treo đầy bắp ngô, loại lương thực chủ đạo để đồng bào chế biến thành món ăn, nấu rượu và chăn nuôi. Nhà trữ nhiều ngô chứng tỏ là nhà khá giả. Màu ngô vàng trong mỗi ngôi nhà là sắc màu biểu tượng của no ấm.

Có nhiều ngô để xay thành bột, nấu thành món “mèn mén” thơm phức, no bụng trong ngày đông tháng giá. Ngô nấu rượu để mời bạn bè thưởng thức men nồng, khi có chất men thì ai nấy đều tự nhiên hòa mình vào cộng đồng, trổ tài múa hát, thổi sáo, thổi khèn, vui chơi suốt những ngày xuân. Ngô còn để bán lấy tiền sắm sanh áo váy, trang sức, dù ô đẹp để cùng bạn bè đi chơi xuân.

Giữa nhà của đồng bào Mông luôn có bếp lửa, trên gác bếp thường treo xâu thịt để dành ăn dần trong ngày Tết. Nhờ lửa đun nấu hằng ngày, khói xông bảo quản, giữ thịt thơm ngon được lâu, đồng bào gọi là “thịt gác bếp”, là món đặc sản ở vùng cao. Mùa hoa đào, hoa lê nở rộ cũng là mùa lễ hội, du xuân. Các cô gái Mông thường diện bộ váy mới và đẹp nhất của mình du xuân và đi dự chợ phiên. Điệu múa khèn của các chàng trai, chiếc váy xòe của những cô gái là hình ảnh bắt mắt, lôi cuốn lữ khách trong lễ hội Gầu tàu, Lồng tồng (Xuống đồng)...

Hòa sắc.

Cô gái Mông trong bộ trang phục truyền thống.

Nếu đất trời ban tặng cho bản làng vùng cao, heo hút những sắc hoa đào, hoa lê tươi thắm thì những chủ nhân sinh sống trên vùng đất ấy bằng bàn tay khối óc, tâm hồn lãng mạn đã sáng tạo nên những di sản văn hóa độc đáo với các lễ hội mừng xuân đầy sắc màu. Cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp và nếp nhà quyện hương xuân với lối sinh hoạt đầy chất dân dã của đồng bào là bức tranh đặc sắc mời gọi du khách đến với miền núi cao cực bắc của đất nước.

Tấn Vịnh